در آیه 56 سوره احزاب مى خوانیم: (اِنَّ اللهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما ):«خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى فرستند; اى کسانى که ایمان آورده اید، بر او درود فرستید و (در برابر اوامر او) کاملاً تسلیم باشید.». در این آیه مقام پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) به عالى ترین وجه ترسیم شده است; چرا که هم خداوند متعال و هم تمام فرشتگان مقرّب او، بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) درود مى فرستند و هم دستور داده شده است همه مؤمنان بدون استثناء بر او رحمت و درود و سلام بفرستند. چه مقامى از این بالاتر؟ و چه عظمتى از این بیشتر؟ درست است که در این آیه، سخنى از آل پیامبر(صلى الله علیه وآله) به میان نیامده است; ولى در روایات بسیارى مى خوانیم که وقتى اصحاب و یارانش از آن حضرت سؤال کردند که: چگونه درود و صلوات و سلام بر شما بفرستیم؟ پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) در جواب آل را در کنار نام خود قرار داد و تمام رحمت و درودى که از خداوند براى او تقاضا مى شد را براى اهل بیتش نیز درخواست کرد. این مطلب قرینه اى است بر اینکه صلوات و درود خداوند و ملائکه نیز تعمیم دارد، هم شامل پیامبر(صلى الله علیه وآله)، و هم شامل آل او مى شود; و این یک مسأله ساده نیست; بلکه نشان مى دهد که آنها مقاماتى تالى پیامبر(صلى الله علیه وآله) دارند و مأموریت آنان در جهاتى شبیه به مأموریت او است، و گر نه این همه علوّ مقام، تنها به خاطر خویشاوندى غیر معقول است. اکنون به سراغ بخشى از این روایات که در معروف ترین منابع اهل سنّت آمده است، مى رویم. 1ـ در صحیح بخارى از ابوسعید خدرى نقل شده است که ما عرض کردیم: اى رسول خدا! سلام بر تو معلوم است، امّا چگونه صلوات بر تو بفرستیم؟ فرمود: «قُولُوا اللهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ کَما صَلَّیْتَ على اِبْراهیمَ، و آلِ اِبْراهیمَ وَ بارِکْ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کما بارَکْتَ على اِبْراهیمَ»: «بگوئید خداوندا! درود بفرست بر محمّد(صلى الله علیه وآله) بنده و رسولت; همان گونه که بر ابراهیم و آل ابراهیم درود فرستادى، و برکت بفرست بر محمّد(صلى الله علیه وآله) و آل محمّد(صلى الله علیه وآله)، آن گونه که برکت فرستادى بر ابراهیم». (1) در همان کتاب و همان صفحه این حدیث را به شکل کامل ترى از کعب بن عجزه (یکى از صحابه معروف) نقل مى کند که به رسول خدا(صلى الله علیه وآله) عرض کردند: چگونگى سلام بر تو را دانسته ایم، امّا صلوات بر تو چگونه باید باشد؟ فرمود: بگوئید «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَما صَلَّیْتَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، اَللّهُمَّ بارِکْ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ ». (2) توجّه داشته باشید که بخارى این احادیث را ذیل آیه شریفه: (إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ ... ) ذکر مى کند. 2ـ در صحیح مسلم ـ که دوّمین منبع حدیث معروف برادران اهل سنّت است ـ از ابى مسعود انصارى نقل شده، که پیامبر(صلى الله علیه وآله) نزد ما آمد و ما در مجلس سعد بن عباده بودیم، بشیر فرزند سعد عرض کرد: اى رسول خدا! خداوند به ما دستور داده بر تو صلوات بفرستیم، چگونه بر تو صلوات بفرستیم؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله) نخست سکوت کرد، سپس فرمود: بگوئید: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَما صَلَّیْتَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ، بارِکْ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کما بارَکْتَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ فى الْعالَمینَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ ». (3) 3ـ در تفسیر الدّرالمنثور که معروف ترین تفسیر روائى است، همان روایت ابوسعید خدرى را از بخارى و نسائى و ابن ماجه و ابن مردویه از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند.(4) همچنین در همان کتاب عبارت ابومسعود انصارى را از ترمذى و نسائى و ابن مردویه نقل کرده است. (5) و مضافاً در همین آدرس عین این مضمون را با مختصر تفاوتى از مالک و احمد و بخارى و مسلم و ابوداوود و نسائى و ابن ماجه و ابن مردویه، از ابواحمد ساعدى نقل مى کند. (6) حاکم نیشابورى در المستدرک على الصّحیحین از ابن ابى لیلى نقل مى کند که کعب بن عجزه مرا ملاقات کرد و گفت: آیا هدیه اى به تو بدهم که از پیامبر(صلى الله علیه وآله)شنیدم؟! گفتم: آرى هدیه کن! گفت: از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) سؤال کردیم چگونه بر شما اهل بیت(علیهم السلام) صلوات بفرستیم؟ فرمود: «بگوئید: "اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَما صَلَّیْتَ عَلى اِبْراهیمَ وَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، اَللّهُمَ باِرکْ عَلى مُحَمَّد وَ عَلى آلِ مَحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلى اِبْراهیمَ وَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ "». سپس حاکم نیشابورى ـ که بناى او بر این است احادیثى را ذکر کند که در صحیح بخارى و مسلم نیست ـ، مى گوید: این حدیث را با همین سند و الفاظ، بخارى از موسى بن اسماعیل در کتاب خود نقل کرده، و اگر من آن را در اینجا تکرار کردم، به خاطر آن است که معلوم شود اهل بیت(علیهم السلام) و آل، همه یکى هستند (باید توجّه داشت که حاکم این حدیث را بعد از حدیث کساء، که در آن تصریح شده اهل بیت من على و فاطمه و حسن و حسین(علیهم السلام) هستند نقل کرده است (7)، و این یک تعبیر پر معنى است). سپس حاکم به دنبال آن حدیث ثقلین، و به دنبال آن حدیث ابوهریره را نقل مى کند که پیامبر(صلى الله علیه وآله) نگاه به على(علیه السلام) و حسن و حسین(علیهما السلام) کرد و فرمود: «اَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ »: «من با هر کس که با شما از در جنگ در آید، اعلان جنگ مى کنم، و با هر کسى که با شما در صلح باشد در صلحم». (8) محمد بن جریر طبرى نیز در تفسیر خود در ذیل همین آیه، روایت فوق را با کمى تفاوت از موسى بن طلحه و او از پدرش نقل کرده و در روایت دیگرى همان مطلب را از ابن عباس روایت مى نماید، و در روایت سومى از زیاد و او به نقل از ابراهیم، و در روایت چهارمى از عبدالرحمن بن بشربن مسعود انصارى (9)این مطلب را حکایت مى کند. بیهقى نیز در کتاب معروف سنن، روایات متعدّدى در این زمینه نقل کرده که بعضى از آنها وظیفه مسلمانان را در موقع نماز، و هنگام تشهّد روشن مى سازد. از جمله در حدیثى از ابى مسعود، عقبة بن عمرو نقل مى کند که مردى آمد و خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نشست، و ما نیز نزد پیامبر بودیم، عرض کرد: اى رسول خدا! کیفیّت سلام بر تو را مى دانیم، ولى هنگامى که نماز مى خوانیم چگونه بر تو صلوات بفرستیم؟ پیامبر(صلى الله علیه وآله)سکوت کرد، تا آنجا که ما فکر کردیم، اى کاش این مرد چنین سؤالى را نمى کرد، سپس فرمود: «اِذا اَنْتُمْ صَلَّیْتُمْ عَلَىَّ فَقُولُوا اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد النَّبِىِّ الاُمِىِّ وَ عَلى آلِ مُحَمَّد، کَما صَلَّیْتَ عَلى اِبْراهیمَ وَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ، وَ بارِکْ عَلَى مُحَمَّد النَّبىِّ الاُمِىِّ وَ عَلى آلِ مُحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلى اِبْراهیمَ وَ عَلى آلِ اِبْراهیمَ، اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ ». سپس از ابوعبدالله شافعى نقل مى کند که این حدیث صحیحى است که درباره صلوات فرستادن بر پیامبر (صلى الله علیه وآله) در نمازها سخن مى گوید. (10) همچنین بیهقى احادیث متعدّد دیگرى نیز در زمینه چگونگى صلوات بر پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) به طور مطلق، یا در نماز آورده است مخصوصاً در حدیثى از کعب بن عجره از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل مى کند که: «اِنَّه کانَ یَقُولُ فى الصَّلوةِ: "اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَما صَلَّیْتَ عَلى اِبْراهیمَ و آلِ اِبْراهیمَ وَ بارِکْ عَلى مُحَّمَد وَ آلِ مُحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلى اِبْراهیمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ »: «پیامبر(صلى الله علیه وآله) در نماز خود چنین مى فرمود: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَما صَلَّیْتَ ... "» (11) از این حدیث روشن مى شود که حتّى خود پیامبر(صلى الله علیه وآله) در نمازهایش این صلوات را مى فرستاد. بیهقى در ذیل یکى از روایاتى که در آن سخن از نماز به میان نیامده مى گوید: این روایات نیز ناظر به حال نماز است; زیرا جمله «قَدْ عَلِمْنا کَیْفَ نُسَلِّمُ »: «ما مى دانیم چگونه سلام بر تو بفرستیم»، اشاره به سلام در تشهّد است (السَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبىُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُه »; بنابراین مراد از صلوات نیز همان فرستادن صلوات در تشهّد است. (12) به این ترتیب مسلمانان مأموراند همان گونه که به عقیده تمام فرق مسلمین، سلام بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به صورت «السَّلامَ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبىُّ وَ رَحْمَةُ الله » در تشهد نماز بگویند، مأموراند که صلوات بر پیغمبر(صلى الله علیه وآله) را نیز در تشهّد بگویند. هر چند در میان مذاهب چهارگانه اهل سنت در اینجا مختصر اختلافى دیده مى شود، مثلاً شافعى ها و حنبلى ها مى گویند: صلوات بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) در تشهّد دوّم واجب است; در حالى که مالکى ها و حنفى ها آن را سنّت مى دانند; (13) ولى طبق روایات فوق بر همه واجب است. به هر حال کتاب هایى که روایات مربوط به صلوات بر محمّد و آل محمّد(صلى الله علیه وآله) (به طور مطلق یا در خصوص تشهّد نماز) در آن نقل شده، بیش از آن است که در این مختصر بیان شد و آنچه در بالا آمد، نمونه اى از این روایات و این کتب است. این روایات را گروهى از صحابه مانند: ابن عباس، طلحه، ابوسعید خدرى، ابوهریره، ابو مسعود انصارى، بریده، ابن مسعود، کعب بن عجره و شخص على(علیه السلام) نقل کرده اند. نکته اى که مایه شگفتى بسیار است اینکه دانشمندان اهل سنّت ـ على رغم این همه تأکیداتى که در روایات پیامبر(صلى الله علیه وآله) نسبت به اضافه کردن آل محمّد(صلى الله علیه وآله) وارد شده، همیشه جز در موراد بسیار نادر آل محمّد(صلى الله علیه وآله) را حذف مى کنند، و مى گویند: «صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ! ». و از آن عجیب تر اینکه در کتب حدیث، حتّى در ابوابى که روایات فوق در مورد اضافه کردن آل محمّد(صلى الله علیه وآله) نقل مى شود، هنگامى که نام پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در لابه لاى همین احادیث ذکر مى کنند، مى گویند: «صلّى اللّه عَلَیْهِ وَ سَلَّمْ »! (بدون اضافه آل) و ما نمى دانیم چه عذرى در پیشگاه پیامبر(صلى الله علیه وآله) در این مخالفت صریح با دستور آن حضرت دارند؟ مثلا بیقهى در عنوان همین باب مى نویسد: «باب الصّلوةِ عَلَى النَّبىِّ(صلى الله علیه وآله) صلّى اللّهُ عَلیه و سَلَّمَ فى التَّشَهُّدِ »! و همچنین در بعضى دیگر از منابع معروف حدیث همین روال وجود دارد. انتخاب این عنوان خواه از سوى مؤلّفان این کتب باشد و یا محقّقان، با توجه به آنچه در ذیل آن آمده، بسیار عجیب و متناقض است. این بحث را با دو حدیث دیگر پایان مى دهیم: 1ـ ابن حجر در صواعق چنین نقل مى کند که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: «لا تُصَلُّوا عَلَىَّ الصَّلاةَ الْبَتْراءَ، قالُوا وَمَا الصَّلاةُ الْبَتْراءُ، قالَ: تَقُولُونَ: اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ تُمْسِکُوْنَ، بَلْ قُولُوا اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد »: «هرگز بر من صلوات بریده و ناقص نفرستید، عرض کردند: صلوات بریده و ناقص چیست؟ فرمود: «این که بگوئید: اللّهم صَلِّ عَلى مُحَمَّد و امساک کنید و ادامه ندهید: بلکه بگویید: "اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد "». (14) این حدیث نشان مى دهد که حتى کلمه «عَلى» نباید میان «محمد» و «آل محمد» جدایى بیفکند باید گفت: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد». 2ـ سمهودى در الاِشْرافُ عَلى فَضْلِ الاَشْرافِ، از ابن مسعود انصارى نقل مى کند که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: «مَنْ صَلَّى صَلاةً لَمْ یُصَلِّ فیها عَلَىَّ وَ عَلى اَهْلَ بَیْتى لَمْ تُقُبَلُ »: «کسى که نماز بخواند که در آن بر من و بر اهلبیتم صلوات نفرستد نمازش قبول نیست». (15) ظاهراً شعرمعروف امام شافعى، ناظر به همین روایت است که مى گوید: یا اَهْلَ بَیْتَ رَسُوْلِ اللهِ حُبُّکُمٌ *** فَرْضٌ مِنَ اللهِ فى الْقُرآنِ اَنْزَلَهُ کَفاکُمُ مِنْ عَظیمِ الْقَدْرِ اَنَّکُمْ *** مَنْ لَمْ یُصَلِّ عَلَیْکُمْ لا صَلاةَ لَهُ «اى اهل بیت رسول الله(صلى الله علیه وآله) محبت شما، از سوى خداوند در قرآن واجب شده است. ـ در عظمت مقام شما همین بس، که هر کس بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است». (16) آیا کسانى که چنین مقامى دارند که باید نامشان در کنار نام پیامبر(صلى الله علیه وآله) در نمازها به عنوان یک فریضه الهى ذکر شود، را مى توان همسنگ دیگران شمرد و با وجود آنان جایى براى غیر آنان در مسأله ولایت و امامت و جانشینى پیامبر(صلى الله علیه وآله) باقى مى ماند؟ کدام فرد منصفى مى تواند دیگران را بر آنان (با این همه مقام و فضیلت) ترجیح دهد؟ آیا اینها همه به طور مستقیم، مسئله ولایت و خلافت را روشن نمى سازد؟ داورى با شمااست.