حکم کپی برداری از محصولات و خرید و فروش آن [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : لطفا بفرمایید که چاپ و تکثیر کتب یا کپی رایت نرم افزارها بدون رضایت صاحبان و مالکان آن و همچنین خرید و فروش این محصولات کپی شده چه حکمی دارد؟

پاسخ : چاپ و تکثیر انواع کتاب و نرم افزار بدون رضایت صاحبان حق، حرام است و خرید و فروش کتاب و نرم افزار تکثیر شده، بدون پرداخت حق مولف و تولید کننده نرم افزار، جایز نیست. مگر در صورتي که از کفار حربي باشند و یا طبق قوانین آنها، کشورهایی که قانون کپی رایت را امضاء نکرده اند قابل پیگرد نباشند.

حق التالف و مالکیت معنوی در آثار مشترک [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : حق التالف و مالکیت معنوی در آثار مشترکی مانند خاطره نویسی که کار مشترک نویسنده و راوی خاطره است چگونه است؟

پاسخ : باید با نظر کارشناسان مقدار زحمت هر کدام روشن شود تا حق الزحمه آنها به نسبت معلوم گردد.

حکم شرعی مالکیت فکری و دلیل حق بودن آن [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا مالکیت فکرى که در عصر ما معمول شده در مورد تألیف کتاب ها، اختراعات و صنایع اکتشاف داروها، تولید فیلم هاى مفید و سى دى ها جنبه شرعى دارد یا نه؟ به این معنى که اگر کسى به حریم آن تجاوز کند مانند تجاوز به حریم ملک هاى مادّى مانند خانه و زمین و اتومبیل است و غاصب محسوب مى شود یا نه؟

پاسخ : مالکیّت فکرى همچون مالکیّت مادّى محترم و معتبر است و تجاوز به حریم آن جایز نیست و هر کس تجاوز کند و خسارتى به بار آورد ضامن است. زیرا مالکیت از موضوعات عرفى و عقلائیست و به تعبیر دیگر از موضوعاتى است که عرف و عقلا آن را تعیین مى کنند و مى دانیم در عصر و زمان ما این نوع مالکیّت در عرف و عقلا به رسمیت شناخته شده است و از آنجا که موضوع را از عرف مى گیریم و حکم را از شرع، چنین نتیجه خواهیم که اصل کلّى «لا یحلّ لاحد ان یتصرف فى مال غیره الاّ باذنه» شامل آن هم مى گردد اضافه بر این گاه مى شود که براى اختراع یک وسیله صنعتى یا اکتشاف یک دارو، یا تألیف یک دوره کتاب، یا تولید یک سى دى، میلیون ها خرج مى کنند و صدها ساعت زحمت مى کشند، به یقین اگر کسى آن اثر را بردارد و بدون اجازه تولیدکننده تکثیر کند، ظلم فاحشى مرتکب شده و ظلم از نظر شرع و عقل حرام است. و اگر کسانى مرتکب این کار خلاف از طرق غیر قانونى شوند، دلیل بر مباح بودن آن نمى شود و ضامن هستند

ثبت اختراع دیگران به نام خود در قبال پول [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : همانطور که می دانید، بنیاد ملی نخبگان، به افرادی که دارای اختراع ثبت شده می باشند، مجوز می دهد که به جای خدمت سربازی به صورت نظامی، کارهای پژوهشی انجام دهندآیا شرعا کسی که اختراعی نداشته، می تواند با رضایت مخترع و پرداخت مبلغی پول به او اختراع او را به نام خود ثبت نماید، تا بتواند از شرایط فوق الذکر استفاده کند؟

پاسخ : این کار نوعی تقلب محسوب می شود و شرعا جائز نیست.

مطالعه و مباحثه روی عکس کتاب در یک شبکه اجتماعی بدون اجازه صاحب کتاب [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : اگر در یک شبکه اجتماعی، چند نفر، روی یک کتاب بحث می کنند. البته از روی کتاب عکس می گیرند و شرکت کنندگان در بحث، از روی عکس آن کتاب، مطالعه و مباحثه می کنند، چنین کاری نیاز به اجازه صاحب کتاب دارد؟

پاسخ : با توجه به اینکه نوعی تکثیر است اشکال دارد مگر اینکه رضایت نویسنده را جلب نمایند.

ایجاد حق با تولید علم [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : از دیدگاه فقهی، اعطای حق انحصاری به پدیدآورندگان نوآوری‌های تغییر ژنتیک داده شده در انسان، حیوانات و گیاهان هر کدام چه حکمی دارد؟

پاسخ : در مواردی که جایز است و فوایدی دارد برای پدید آورندگان حق ایجاد می کند.

حکم شرعی حق اختراع [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا مخترع نسبت به اختراع خود داراى حقّ خاصّى است، به گونه اى که دیگران نتوانند از آن الگو بردارى و مونتاژ نمایند؟

پاسخ : آرى، اختراع نیز با شرایط خاصّى در عرف عقلا، حقوقى براى مخترع مى آورد که رعایت آن شرعاً واجب است.

تکثیر کتابهای دانشگاهی خارجی بدون رعایت حقوق مولف [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : تقریبا تمامی کتابهای دانشگاهی که در رشته های علوم استفاده می شوند بدون رعایت حقوق مولف یا کپی رایت و به صورت غیر قانونی در ایران تکثیر یا ترجمه شده اند. حکم استفاده از این کتابها چیست در صورتی که بدانیم ناشر و مولف این کتب خارجی راضی نیستند خرید و فروش آن چه حکمی دارد؟

پاسخ : تکثیر کتابها بدون رضایت صاحبان اصلی آن جایز نیست، مگر این که جزء كفّار حربى، یا کمک کننده به آنها باشد. در غير اين صورت، شخصى كه آن را چاپ كرده، كار حرامى انجام داده، و شرعاً مديون و بدهكار مؤلّف است، ولى دليلى بر اين كه خريد و فروش خود كتاب حرام باشد، نداريم.

منظور از حق مالکانه دولت در صنایع مادر و غیره [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : طبق اصل 44 قانون اساسی کلیه صنایع مادر وغیره مالکیت عمومی دارد ودر اختیار دولت می باشد منظور چیست و آیا این حق دولت که حق مالکانه بیان شده قابلیت این که اموال بیت المال را بفروش برساند را دارد؟

پاسخ : منظور از حق مالکانه دولت این است که نماینده مردم در آن اموال است و تنها طبق مصالح مردم می تواند در آن تصرف کند.

نشر آثار مؤلّفین و شعرا بدون رضایت آنان یا ورّاث آنها [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : چنانچه ناشرى مجموعه اشعار شاعر یا نوشته هاى نویسنده اى را بدون پرداخت حقّ تّالیف و کسب اجازه مؤلف و در صورت فوتش بدون موافقت و رضایت ورّاث شرعى و قانونى او منتشر کند و آنها را بفروشد و درآمد حاصله را کلاّ به نفع خود بهره بردارى کند، چنین عملى از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

پاسخ : حقّ تألیف یک حقّ عقلایى است که در میان عقلاى جهان به رسمیّت شناخته شده است و تجاوز به آن، مصداق ظلم و ممنوع مى باشد و نشر آثار مؤلّفین و شعرا بدون اجازه آنان جایز نیست و این نکته را باید توجّه داشت که همیشه مصادیق از عرف گرفته مى شود و احکام از شرع مقدّس و مانعى ندارد که با گذشت زمان، حقوق تازه عقلائیّه پیدا شود و مشمول احکام کلیّه اسلام گردد.

ترجمه کتابهای علمی خارجی [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : بنده برای موسسات کار ترجمه کتب فنی مهندسی را انجام می دهم و در این میان کتابهایی را به بنده می دهند که مربوط به انتشارات خارجی است. با توجه به اینکه آنها حقوقشان را برای چاپ و تکثیر کتاب هایشان محفوظ می دانند و اکثر موسسات از ناشران خارجی اجازه نمی گیرند، آیا بنده به عنوان مترجم اجازه دارم که این کتابها را ترجمه کنم یا خیر؟ و آیا پول حاصل از آن حلال است یا خیر؟

پاسخ : در صورتی که آنها نسبت به ترجمه نیز حقوقشان را محفوظ داشته باشند، استفاده از آن اشکال دارد، مگر کشورهایی که با مسلمانان عملاً در حال پیکار هستند.

تجدید چاپ کتاب توسط ناشران دیگر بدون اجازه مولف [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : مؤلّفى کتابى مى نویسد و با ناشرى قرارداد چاپ و نشر منعقد مى نماید و در کتاب مى نویسد: «حقوق طبع براى مؤلّف محفوظ است». پس از چندى ناشر دیگرى بدون اجازه از مؤلّف، کتاب را تجدید چاپ مى نماید. در عرف ناشران چنین است که مقدارى از کتاب را به عنوان حقّ تّألیف به مؤلّف مى دهند، آیا این چنین حقّى براى مؤلّف وجود دارد و آیا نیاز به اجازه از مؤلّف در مقام تجدید و افست از روى کتابش مى باشد؟

پاسخ : حقّ تّألیف یک حقّ عقلایى است که در تمام دنیا از سوى همه عقلاى جهان به رسمیّت شناخته شده است و مخالفت با آن مصداق ظلم شمرده مى شود و شرعاً حرام است، بنابراین مؤلّف مى تواند حقّ خود را از کسانى که بدون اجازه او تجدید چاپ کرده اند بگیرد.

حق حروف چینی ناشر [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا ناشران هم مانند مولفان که حق تالیف دارند، نسبت حروف چینی یا تایپی که انجام می دهند، حقی دارند؟

پاسخ : همان گونه که مولف حق تالیف دارد، ناشر نیز نسبت به حروفچینى و مانند آن حق دارد و اگر کسى از روى آن عکسبردارى کند باید حقّ ناشر را نسبت به آن بپردازد.

کپی برداری از محصولات مؤسسات غیر دولتی کشورهای محارب [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : نظر حضرتعالی درباره رعایت حق مولف در آثار چاپی، چند رسانه ای و نرم افزارها مشروط به این شده که صاحب اصلی کافر حربی باشد یا نه. حال با توجه به اینکه اکثر این آثار امروز در آمریکا تولید می شود و این کشور ما را تحریم اقتصادی نموده است لطفاً در خصوص موارد زیر راهنمایی بفرمایید که کافر حربی محسوب می شوند یا خیر: ۱- موسسات دولتی غیر سیاسی نظیر جوامع مهندسی در آمریکا نظیر جامعه مهندسان عمران، مکانیک و ... ۲- موسسات انتشاراتی غیر دولتی یا شرکتهای غیر دولتی آمریکایی متعلق به اشخاص که ظاهرا با مسلمانان مشکل و جنگی ندارند و حتی به ایرانیان یا دیگر مسلمانان کالا هم می فروشند .

پاسخ : در صورتی که با مسلمانان مشکلی نداشته باشند و حمایت از برنامه های دولت خود نکنند حکم حربی ندارند.

تکثیر نوار کاست قاریان قرآن [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : قراى معروفى که آیاتى از قرآن مجید را با صوت زیبا تلاوت مى کنند و آن را روى نوار کاست و یا ویدئو ضبط مى کنند، آیا مى توانند امتیاز آن را خرید و فروش کنند و آیا باید دیگران در موقع تکثیر از آنها اجازه بگیرند؟

پاسخ : در صورتى که در عرف عقلا به عنوان حقّى براى قارى شمرده شود، کسانى که مى خواهند تکثیر کنند باید با موافقت او باشد.

مالک جوایز آثار علمی بعد از فوت مولف [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : اگر یک اثر علمى و هنرى در مسابقات علمى، ادبى مشمول دریافت جایزه گردد، و در حال حاضر دسترسى به مؤلّف آن ممکن نباشد، یا فوت نموده باشد، این جایزه متعلّق به چه کسى است؟ آیا ناشرى که امتیاز چاپ کتاب را گرفته، در جایزه سهیم مى باشد؟

پاسخ : جایزه به ورثه او مى رسد، و در صورتى ناشر شریک در آن خواهد بود که جایزه تنها تعلّق به متن کتاب نگرفته باشد، بلکه کیفیّت نشر آن نیز مشمول جایزه شده باشد.

نقل و انتقال حق الطبع [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا حقّ طبع و نشر، شرعى و قابل تملّک و نقل و انتقال است؟

پاسخ : آرى، حقّ طبع و نشر شرعى است. و قابل واگذارى با عوض یا بدون عوض مى باشد.

دلیل مشروع بودن حق الطبع [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا از نظر شما حق تألیف، حقّى مشروع و قابل واگذارى است؟

پاسخ : حق تألیف از حقوق عقلائیّه است، که شارع مقدّس بر اساس عمومات کتاب و سنّت آن را امضا نموده است، زیرا در عرف عقلا، عدم رعایت آن نوعى ظلم محسوب مى شود، و قابل واگذارى است.

چاپ متن سخنرانی و درس بدون اجازه [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا شرعاً مى توان مطالب سخنرانى فردى را ضبط یا یادداشت نمود، یا خطبه ها و موعظه ها و دروسى که استاد تدریس مى کند را جمع آورى کرد، و بدون ذکر مآخذ و منابع، و بدون اجازه صاحب اثر، آن را انتشار داد؟ اموالى که از این راه به دست مى آید، چه حکمى دارد؟

پاسخ : اشکال دارد.

تبدیل کتاب به نرم افزار بدون اجازه مولف [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آیا مى توان تمام یا بخشى از کتابى که از بازار خریدارى شده را بدون اجازه مؤلّف به صورت نرم افزار کامپیوترى درآورد؟ در صورتى که پولى در مقابل عرضه این برنامه گرفته نشود، چه حکمى دارد؟

پاسخ : باید از مؤلّف آن کتاب، در صورتى که در قید حیات است، و از ورثه او اگر رحلت کرده، اجازه بگیرد. این در صورتى است که نرم افزار را براى انتشار تهیّه کند نه براى استفاده شخصى.

استفاده از محصولات تبلیغاتی با حذف نام شرکت [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : شرکتها و ادارات معمولا به مناسبتهاى مختلف، پوسترها و آگهى هایى چاپ مى کنند، و اسم شرکت خود را در زیر آن مى آورند. آیا از این پوسترها و مجلاّت مى توان با حذف کردن نام شرکت مربوطه استفاده نمود؟ (مثلا شرکتى به مناسبت سال نو، تقویم سال جدید را چاپ مى کند و با اسم شرکت خود به بازار مى فرستد، آیا مى توان از این تقویم با حذف نام شرکت استفاده کرد)؟

پاسخ : در صورتى که خریدارى کنید، اختیار آن به دست شماست اما اگر هدیه کنند، تغییر نام آن اشکال دارد.

حق التأليف [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : منظور از حق تالیف چیست؟

پاسخ : حق مولف كتاب، مزد و اجرت نوشتن كتاب.

کپی برداری از صنعت غیر مسلمین [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : شخصي يك دوربين در خودكار جاسازي كرده و به خط توليد لامپ فوق كم مصرف در چين رفته و بي اجازه فيلمبرداري كرده و از روي همان فيلم به فناوري توليد لامپ فوق كم مصرف در ايران دست يافته آيا كار او دزدي به حساب نمی آید؟

پاسخ : در صورتی که مال کشورهای محارب نباشد نوعی سرقت است.

مدت زمان اعتبار حقوق [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : آيا اين حقوق تا ساليان بسيار طولاني هم جاري است ؟

پاسخ : بعد از فوت صاحب اثر حقّ به ورثه او مي¬رسد ، ولي اگر به قدري زمان بگذرد (مثلاً 70 الي 80 سال بعد از فوت) که عقلا ديگر چنين حقّي براي ورثه قائل نيستند نياز به کسب اجازه نيست. و در صورت شک بايد استصحاب وجود حقّ را جاري کنيم.

پرداخت حق التألیف فروش متن الکترونیکی [حق الطبع و حق الاختراع]

پرسش : لطفا به این سوالات شرعی پاسخ دهید: ۱. معمولا در قراردادهای نشر کتاب، درصدی از درآمد حاصل از فروش کتاب (قیمت پشت جلد کتاب ضرب در تیراژ کتاب) به عنوان حق التألیف برای نویسنده کتاب پیش بینی می شود، حال پرسش این است که آیا این حق التالیف شامل فروش متن الکترونیکی کتاب هم می شود یا خیر؟ ۲. اگر قرارداد نشر در زمانی تنظیم شده بوده که هنوز نشر الکترونیکی رواج نداشته باز هم در صورت نشر الکترونیکی کتاب، به نویسنده حق التالیف تعلق می گیرد؟ ۳. اگر میزان درآمد ناشی از نشر الکترونیکی کتاب به صورت دقیق معلوم نباشد، چه باید کرد؟

پاسخ : 1. احتیاط آن است که پرداخت شود. 2. مانند جواب اول است. 3. ملاک قدر متیقن است.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی