رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم در روایتی می فرماید: إِذا علمَ‌ العالِم‌ فلَم‌ يَعمَل كانَ كَالمِصباحِ يضي‌ءُ لِلنّاسِ وَ يَحرُقُ نَفسَه.[1]

یعنی هنگامی که عالِم به چیزی علم و دانائی پیدا کند ولی به علمش عمل نکند او همانند چراغی است که برای مردم نورافشانی می کند ولی خودش را می سوزاند و همانند شمع تمام می شود یا همانند چراغی که مواد نفتی و روغنی خود را می سوزاند و تمام و نابود می شود.

ما سه نوع عالم داریم:

    1. عالمی که اهل عمل نیست.

    2. عالمی که برای نجات خودش عمل می کند.

    3. عالمی که هم برای نجات خودش عمل می کند و هم سعی می کند دیگران را نجات دهد.

گروه اخیر از همه بهتر هستند. چنین عالمی همانند یک کشتیبانی است که جمعیتی را سوار کشتی کرده که هم خودش به مقصد می رسد و هم دیگران را به مقصد می رساند. ائمه و اصحاب خاص آنها و پیامبران همه این گونه بودند. گاه اصحابی از ائمه سی هزار حدیث از آنها جمع کرده و منتشر می کردند و این نشان می دهد که آنها داخل در همین قسم سوم بودند که سعی می کردند دیگران را نیز هدایت کنند.

در مورد عالم بی عمل روایات متعددی وجود دارد و از این روایات استفاده می شود که مذمت و مجازات او از جاهل بیشتر است زیرا فردی که عالم است می داند ولی به علم خود عمل نمی کند ولی جاهل نمی داند.

انسان باید تلاش کند تا از همان ابتدای کار هرچیزی را فرا می گیرد به آن عمل کند تا این کار نوعی سجیه و ملکه در او شود.

از آیات قرآن نیز این حکم فهمیده می شود آنجا که خداوند می فرماید: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ‌ تَقُولُونَ‌ ما لا تَفْعَلُونَ﴾[2] ﴿كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ﴾[3]

البته مراد از عالِم غالبا کسی است که حد قابل ملاحظه ای از علم دارد نه هر فردی که علم اندکی دارد.