کتاب امر به معروف و نهی از منکر - جلسه 089 - 99/11/26

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 

کتاب امر به معروف و نهی از منکر - جلسه 089 - 99/11/26

بحث در مراتب سه گانه ی نهی از منکر است و مرتبه ی اول را بحث کردیم که عبارت بود از انکار قلبی

موضوع عام: امر به معروف و نهی از منکر

موضوع خاص: مراتب امر به معروف و نهی از منکر

موضوع اخص: لزوم و عدم لزوم رعایت این مراتب

بحث در مراتب سه گانه ی نهی از منکر است و مرتبه ی اول را بحث کردیم که عبارت بود از انکار قلبی.

دلالت روایات بر این مراتب ثلاث را بحث کردیم و بعد از آن به اطلاقات و دلیل عقلی تمسک کردیم. اطلاقاتی که می گوید امر به معروف و نهی از منکر باید انجام شود تمامی مراتب آن اعم از انکار قلبی، لسانی و یدی را شامل می شود هر چند از اطلاقات استفاده نمی شود که رعایت ترتیب بین این مراتب لازم است یا نه.

حکم عقل و عقلاء هم به این گونه است که می گوید: مفاسدی وجود دارد که آنها را باید از طریق همان سه مرحله منتفی کرد.

همچنین گفتیم دلیلی نداریم که ترتیب بین این مراتب ثلاث باید رعایت شود بنا بر این اگر مثلا مرتبه ی دوم بدون محذوری مشکل نهی از منکر را برطرف کند ضرورتی ندارد که ابتدا با لسان شروع کنیم. بله اگر محاذیری وجود داشته باشد باید این مراتب را رعایت کنیم.

همچنین گفتیم که امام قدس سره قائل است که مراد از انکار قلبی، همان انزجار قلبی است که در چهره و رفتار انسان ظاهر می شود و حال آنکه به نظر ما همان گونه که از بعضی از روایات هم استفاده می شود همین مقدار که انزجار قلبی در قلب باشد و در ظاهر چیزی پدیدار نگردد کافی است.

یکی از برکات انزجار قلبی این است که فردی که منزجر است از منکرات در امان است و وجود منکرات، موجب نمی شود که او به آنها عادت کند.

الامر الثالث: امام قدس سره پنج مرحله را ذکر کرده است و ظاهر آن این است که بین این مراتب نیز باید ترتیب را رعایت کرد که عبارتند از: غمض العین (وقتی مشاهده می کنند بعضی شراب می خورند و یا غیبت می کنند چشمش را روی هم بگذارد)، عبوس (روی ترش کن)، انقباض (که مشخص نیست که فرقش با عبوس چیست) و هکذا موارد دیگر.

مسألة 1 - يجب الاقتصار على المرتبة المذكورة مع احتمال التأثير ورفع المنكر بها، وكذا يجب الاقتصار فيها على الدرجة الدانية فالدانية والأيسر فالأيسر (این عبارت علامت آن است که بین آن پنج مرتبه هم باید ترتیب را رعایت کرد) سيما إذا كان الطرف في مورد يهتك بمثل فعله، (مخصوصا اگر طرف به گونه ای است که انجام این کارها موجب هتک او شود که باید الاقل فالاقل را اخذ کرد) فلا يجوز التعدي عن مقدار اللازم فإن احتمل حصول المطلوب بغمض العين المفهم للطلب لا يجوز التعدي إلى مرتبة فوقه.[1]

امام در این سری از مسائل، هشت مسأله را نقل می کند که شش مورد آن مربوط به مراتب اعراض قلبی است. دو مورد دیگر هم مربوط به رضا است یعنی فرد اگر راضی به عمل حرام قومی باشد حرام است. (این دو مسأله ارتباطی به امر به معروف و نهی از منکر ندارد.)

در اینجا مناسب است مقداری در مورد قاعده ی الایسر فالایسر سخن بگوییم:

این قاعده یک موضوعی دارد و یک حکمی

موضوعش این است که محاذیر متعددی وجود داشته باشد و بعضی از آنها اشد از محذور دیگر باشد. قاعده ی مزبور در اینجا جاری شده و می گوید: ابتدا باید به سراغ «ایسر» و «اسهل» رفت.

به همین دلیل اگر مثلا نجات مریض منوط به شرب خمر باشد، تا زمانی که با شرب اقل، مشکل برطرف می شود نباید به سراغ شرب بیشتر رفت.

صاحب جواهر می فرماید: وكيف كان فقد صرح الفاضل وابن سعيد والسيوري والشهيدان وغيرهم على ما حكي عن بعضهم بوجوب مراعاة الأيسر فالأيسر في الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر ، بل نسبه بعض الأفاضل إلى الشهرة بل لم أجد من حكى الخلاف في ذلك... ولو عرف أن ذلك لا يرفعه انتقل إلى الإنكار باللسان مرتبا للأيسر من القول فالأيسر (قولی که محذورش کمتر است مقدم است بر قولی که محذورش بیشتر است) ولو لم يرتفع إلا باليد مثل الضرب وما شابهه من فرك الأذن (پیچاندن گوش) والحبس ونحوهما جاز.[2]

صاحب مسالک نیز می فرماید: و يجب فيه الاقتصار على الأسهل فالأسهل، كما في اللّسان، فلا يبرح بالضرب مع حصول الغرض بدونه.[3]

نقول: کبرای این قاعده مشخص است و آن اینکه اگر محذوری خفیف تر در کار باشد نباید به سراغ محذور بالاتر رفت. مثلا اگر ثابت شود که آن حرکات پنج گانه ی بدن هگامی که انزجار قلبی پیدا می کند محاذیری متفاوت دارد باید الایسر فالایسر را مراعات کرد.

ولی آنچه ما می توانیم بگوییم این است که ترتّبی بین مراتب خمسه ای که امام قدس سره بیان کرده است نیست. اگر پنج محذور وجود داشته باشد که در رتبه ی واحده باشند قاعده ی مزبور جاری نمی شود مگر اینکه این پنج مورد دارای محاذیر متفاوت باشد و یکی شدیدتر از دیگری باشد.


پی نوشت:
                            
    
تاریخ انتشار: « 1399/11/25 »
فهرست نظرات
*متن
*کد امنیتی http://makarem.ir
تعداد بازدیدکنندگان : 12986