موضوع عام: امر به معروف و نهی از منکر
موضوع خاص: شرطیت عدم مفسده در انجام منکر و ترک معروف
موضوع اخص: تصدی علما در مورد مدارسی که تحت نظارت دولت ظالمه است.
گفتیم امام قدس سره از مسأله ی 13 تا 19 در عرض هفت مسأله در مورد حضور در مدارس علمیه ای که دولت های جائر تأسیس می کنند بحث می کند و قائل است که حضور در این مدارس حرام است. البته مخاطبین در این مسائل با هم متفاوت می باشند. ایشان ابتدا در مسأله ی سیزدهم طلاب را مخاطب قرار دادند و در مسأله ی چهاردهم، علماء و ائمه ی جماعات را مخاطب قرار می دهد که آنها نباید متصدی این مدارس شوند.
مسألة 14 - لا يجوز للعلماء وأئمة الجماعات تصدي مدرسة من المدارس الدينية من قبل الدولة (که از طرف دولت جائر اداره می شود.) سواء أجرى عليهم وعلى طلابها من الصندوق المشترك (صندوق مشترک اوقاف) أو من موقوفات نفس المدرسة أو غيرهما (از طریق وجوهات شرعیه و یا از طریق خیّرین) لمفسدة عظيمة على الحوزات الدينية والعلمية في الآجل القريب.[1]
البته ظاهر این مسأله این است که فتوا باشد نه حکم زیرا تحریر امام قدس سره یک کتاب فتوایی است و اصل در هر مسأله این است که از باب فتوا باشد.
به هر حال، این مفسده عبارت است از تقویت شوکت ظلمه و اینکه سبب فریب عوام الناس می شود و از باب معونت ظالم در ظلمش می باشد که از محرمات مؤکده است.
این مفسده عظیمه است زیرا دائره ی آن عظیم می باشد. در مدرسه ای که بیش از پنجاه طلبه تربیت می شوند، هر کدام از این طلبه ها می توانند در آینده متصدی یکی از امور شوند که خود مشکلات بسیاری را ایجاد می کند.
در مسأله ی سیزدهم امام قدس سره از مفسده ی عظیمه بر اسلام سخن می گوید ولی در اینجا از مفسده ی عظیمه بر حوزه های علمیه. علت آن این است که اگر حوزه ها فاسد شوند دیگران به حوزه های علمیه بدبین می شوند و این احتمال هم وجود دارد که دولتِ ظلمه بعد از مدتی حوزه هایی که تحت سیطره ی خودشان نیست را تعطیل کنند. همان گونه که رژیم سابق مدرسه ی معقول و منقول را تأسیس کردند و سایر حوزه های علمیه را تعطیل نمود.
در هر حال، شهریه هایی که دولت ظلمه می دهند از هر جا که باشد حرام است.
البته در اینجا یک مشکل دیگری مطرح می شود و آن اینکه کسی که متصدی این مدارس را عهده دار می شود از چه جهت متصدی می شود، آیا متولی آنجاست زیرا مدرسه ی علمیه مکانی است که برای طلاب وقف شده است و وقف نیز متولی دارد. یا از طرف حاکم شرع اجازه ی چنین کاری دارد و متولی آن شده باشد. البته این احتمال هم هست که شاید متولی مدرسه او را منصوب کرده باشد.
همچنین باید دید که آن مدرسه توسط دولت ظالمه تأسیس شده است که بالتبع متولی را خود دولت در اختیار گرفته است و یا اینکه مدرسه مزبور از مدارس دینیه ی اسلامی است که دولت جائر آن را تحت قبضه گرفته و یک متولی برای آن تعیین کرده است.
مخفی نماند که اگر چنین مدرسه ای منافعی برای مسلمانان داشته باشد به این گونه که طلابی که هشیار هستند در آنجا حضور یابند تا به تدریج آن را از تحت قدرت ظلمه بیرون آورند و کارهای مثبتی را انجام دهند در اینجا اگر این کار اهم باشد حضور در این مدارس و تصدی آن اشکالی ندارد.
این نکته هم مخفی نماید که لفظ «آجل» که اشاره به آینده ی دور است با «قریب» هماهنگ نیست.
مسألة 15- لا يجوز لطلاب العلوم الدينية الدخول في المدارس الدينية التي تصداها بعض المتلبسين بلباس العلم والدين من قبل الدولة الجائرة أو بإشارة من الحكومة - سواء كان البرنامج من الحكومة أو من المتصدي (فرقی ندارد که برنامه ی اجرایی در آن حوزه ها و مدارس از طرف دولت باشد یا از طرف همان افراد متلبس به لباس روحانیت) وكان دينيا (و آن برنامه ها هم دینی باشد) - لمفسدة عظيمة على الاسلام والحوزات الدينية في الآجل والعياذ بالله.[2]
مخاطب در این مسأله نیز طلاب هستند ولی با این فرق که حوزه های علمیه در این مسأله مستقیما از طرف دولت اداره نمی شوند بلکه از طرف بعضی از متلبسین به لباس روحانیت که تحت نظارت دولت هستند اداره می شوند. در اینجا هرچند حکومت جائر مؤسس نیست ولی از طریق همین روحانی ها، کار به دست همان حکومت جائر است. در اینجا نیز حضور طلاب جایز نمی باشد.
به نظر می آید امام قدس سره تعمد داشته که این مسائل را از هم تفکیک کند تا تأثیر این مسأله را برجسته و پررنگ نماید و الا می شد تمام آنها را در یک مسأله خلاصه کرد.
شاید سؤال شود که چرا طلاب، چنین مراکزی را انتخاب می کنند.
علت آن شاید زیادی شهریه ها و رواتب باشد که بعضی به آن طمع می کنند.
شاید هم اگر کسی در آن مدارس درس بخواند و مدرک آنجا را داشته باشد راحت تر بتواند در سایر مراکز استخدام شود همان گونه که واقعا هم چنین بوده است.
به هر حال اگر کسی در این مدارس درآمدی کسب کند آن درآمد حرام است.
سابقا در اعیاد، علماء به دیدار پادشاهان می رفتند ولی وقتی فاصله بین حکومت ها و علماء زیاد شد کسی به نزد پادشاهان نمی رفت. به همین دلیل آنها طلابی را تربیت می کردند که در اعیاد به دیدار آنها روند و به کار آنها رونق ببخشند و یا اگر به شهری می روند این علماء و طلاب این مدارس به استقبال آنها بروند. بنا بر این تصدی این مدارس نفع های متعددی برای حکام و دولت جائره داشت.
پی نوشت: