سؤال 844 ـ در حومه شهر ما معادن عدیده اى وجود دارد. معادن یاد شده جزء معادن اکتشافى و زیرزمینى نیست، و نحوه بهره بردارى از آنها بسیار سهل بوده، و مستلزم صرف هزینه سنگین نمى باشد. براى مثال جهت بهره بردارى از خاک دولومیت، که به صورت کوهى طبیعى واقع شده، تنها با استفاده از ابزار آلات فنّى عادى، نظیر لودر، یا بیل مکانیکى از آن بهره بردارى مى کنند. وضعیّت این گونه معادن، که جزء منابع طبیعى شهرستان و روستاهاى هم جوار است، از نظر مالکیّت و جلب درآمد براى روستاها یا شهرستان مربوطه چگونه است؟ آیا ساکنین روستاها مى توانند نسبت به عقد قرارداد با شرکتهاى خصوصى یا دولتى دخالت نمایند و سهمى از درآمد آن را به عمران و سازندگى روستاهاى خود اختصاص دهند؟

جواب: در صورتى که معدن در حریم روستا بوده باشد (منظور از حریم، زمینهایى است که براى احتیاجات مختلف روستا از قبیل بار انداز، محلّ جمع آورى خرمن و هیزم و مانند آن است.) اهل روستا بر آن حق دارند، و در مقابل حقّشان مى توانند چیزى دریافت دارند. ولى اگر خارج از حریم روستاست چنین حقّى ندارند; امّا چنان چه معدن نزدیک روستاست سزاوار است ارفاقى به مردم آن روستا شود. و اگر معدن ضرر و زیانهایى براى اهالى روستا ایجاد کند، جبران آن نیز لازم است.

سؤال 845 ـ اینجانب یک حلقه چاه عمیق در زمین اهدایى توسّط یک نفر از اهالى، صرفاً به قصد تأمین آب لوله کشى روستا، با بودجه و سرمایه گذارى على السویه خانوارهاى موجود آن روستا، و با پروانه جهاد سازندگى، حفر نمودم. ولى مصالح و مخارج آن را (از قبیل منبع هوایى، لوله هاى آب، و برق، و دینامى که آب به وسیله آن خارج مى شود) همه و همه را جهاد سازندگى داده است. لطفاً بفرمایید:

1ـ در فرض سؤال مالک آب کیست؟ و کمک هاى دولتى تملیک است، یا اباحه؟

جواب: در صورتى که طبق مقرّرات دولتى پروانه باید به نام جهاد سازندگى باشد، و آنچه را مردم مى دهند تملیک به جهاد مى شود، تمام اموال مربوطه متعلّق به جهاد و حکومت اسلامى است.

2ـ آیا کمکهاى دولتى مخصوص خانوارهاى زمان حفر است، یا شامل افراد و نسلهاى آینده هم مى شود؟

جواب: بنابر فرض بالا اختیار آن چاه به دست دولت خواهد بود.

3ـ کسانى که از اولاد و بستگان حافران بئر در زمان حفر چاه نبوده، و قهراً در پرداخت هزینه هاى چاه هم شرکت نکرده، و بعدها صاحب منزل شده اند، (به فرض که کمکهاى دولتى شامل این ها هم باشد،) آیا مى توانند به منزلشان لوله کشى نمایند؟ چنانچه پرداخت وجهى لازم باشد، آیا سهم هر نفر در زمان حفر معیار است، یا قیمت روز؟

جواب: در صورتى که چاه، مطابق آنچه در بالا ذکر شد، به دولت واگذار شده، اجازه آنهابراى لوله کشى دیگران کافى است، و شرایط آن را در فرض بالا دولت تعیین مى کند.

4ـ اگر آب چاه تغییر یابد، و دیگر قابل شرب نباشد، و اهالى با توافق همدیگر بخواهند آب را در امور کشاورزى مصرف نمایند، آیا احکامى که در سؤالات سه گانه بالا آمد شامل این صورت هم مى شود؟

جواب: با موافقت دولت مانعى ندارد.

سؤال 846 ـ لطفاً نظر مبارکتان را پیرامون حریم قنوات، چشمه ها و چاهها، بیان فرمایید:

1ـ آیا این حدود را مختصّ زمینهاى مواتى مى دانید که تازه احداث شده، که سابق از لا حق ممانعت مى کند، یا حتّى در املاک مجاور هم لازم مى دانید؟

جواب: ظاهر ادلّه این است که این احکام مربوط به زمینهاى موات مى باشد. ولى در زمین هاى ملکى هم باید بهره بردارى هر کدام از مالکین در حدّى باشد که در عرف عقلا معمول است، و زائد بر آن در صورتى که باعث ضرر بر دیگران شود، اشکال دارد.

2ـ در هر دو فرض، آیا بعد از خشک شدن قنات، یا چشمه، یا چاه سابق، باز هم حکم باقى است؟

جواب: در صورتى که چاه خشک شود، و صاحبش از احیا آن صرف نظر کند، احداث قنات و چشمه دیگر مانعى ندارد.

3ـ در فرض دو سؤال بالا، و وجود منع و لزوم رعایت حدود تعیین شده، اگر شخصى رعایت نکند، و در ملک یا منزل خود چشمه یا قنات یا چاهى حفر کند، و آب استخراج نماید، آیا این آب را مالک مى شود، و براى او مباح است؟

جواب: در موارد ممنوع احتیاط آن است که بر آن آب حکم آب غصبى را جارى کنند.

4ـ در فرض سؤال فوق، اگر از آب مذکور محصولاتى مثل سبزى و میوه و مانند آن به دست آورد، چه حکمى دارد؟ آیا این محصولات حرام است؟!

جواب: محصولاتى که از آن به دست مى آید، حرام نیست، ولى احتیاط آن است که نسبت به پول آب با شخصى که ضرر به او وارد شده مصالحه کنند.

سؤال 847 ـ روستایى است که از سابقه تاریخى آن حدود هفتصد سال مى گذرد. این روستا داراى یک رشته قنات است که از داخل بعضى از خانه هاى مسکونى و باغها مى گذرد، و براى کشاورزى در خارج از باغها مورد استفاد قرار مى گیرد. در این سالهاى خشک سالى، که مقدارى از آب قنات کم شده، بعضى از کشاورزان مدّعى هستند که مقدارى از آب قنات در منازل بر اثر خرابى نهر قدیمى، و مقدارى هم در باغها به خاطر ریشه ى درختان از بین مى رود. لذا بنا دارند نهر این قنات را، که چند صد سال است از داخل خانه ها عبور مى کرده، به خارج از محل انتقال دهند، و نهر داخل باغها را با سیمان اصلاح کنند، که این کار با مخالفت صاحبان منازل و مالکین باغها روبرو شده است. چرا که آب داخل خانه ها قطع مى شود، و درختان باغها، خشک خواهد شد. با توجّه به مقدّمه فوق لطفاً بفرمایید:

1ـ آیا انتقال راه آب از منازلى که چند صد سال محلّ عبور آب بوده، به خارج از محل جایز است؟

2ـ در صورتى که اصلاح نهر داخل منازل ممکن باشد، ولى مدّعیان اصرار داشته باشند که نهر قدیمى را به خارج محل انتقال دهند، این کار چه حکمى دارد؟

3ـ آیا سیمان کردن نهر داخل باغها بدون رضایت مالکین جایز است؟

4ـ در صورتى که ممکن باشد نهر داخل باغ را با رضایت مالک به بیرون باغ منتقل کنند تا ضررى به درختهاى باغ متوجّه نشود، تغییر مسیر آب چه حکمى دارد؟

جواب: در صورتى که از قدیم الایّام آب در آن مسیرها جریان داشته، و مالکان آب و باغات و خانه هاى مسیر بر آن عملا توافق داشته اند، تغییر دادن مسیر آب اشکال دارد. همچنین لوله گذارى یا سیمان کردن مسیر آب، بدون رضایت مالکین زمینها مشکل است، ولى اگر در مسیر خرابى وجود دارد صاحبان باغ باید آن را اصلاح کنند، و الاّ مالکان آب مى توانند از هدر رفتن آب خود جلوگیرى نمایند. و استفاده باغها از این آبها براى آبیارى باغ جایز نیست; مگر این که سهمى در آب داشته باشند.

سؤال 848 ـ هرگاه کافرى، زمین مواتى را در بلاد مسلمین احیا کند، آیا مالک آن مى شود؟

جواب: در صورتى که با موافقت حکومت اسلامى باشد، و لطمه اى به مسلمین نزند، مالک مى شود.