الف و ب) اطّلاع رسانى و اطّلاع رسانان

سؤال 1623ـ مرز بین خبر و تبلیغ در اسلام چیست؟

جواب: در فقه اسلامى اصطلاح خاصّى براى این دو موضوع نیست. اگر در کلمات فقها به کار رود، مراد همان معنى عرفى است. خبر واقعیّتى را بیان مى کند، ولى تبلیغ به منظور ترغیب و تشویق به چیزى یا کارى صورت مى گیرد.

سؤال 1624ـ آیا خبر درجه بندى هم دارد؟ ترتیب نشر اخبار از بُعد اهمیّت چگونه است؟

جواب: البتّه رسانه هاى جمعى در جامعه اسلامى، وظیفه دارند اخبارى را که باعث پیشرفت و شکوفائى اسلام مى شود، یا جلو ضرر و زیانهاى محتمل (از داخل، یا خارج) را مى گیرد، با نهایت دقّت و بى کم و کاست در اختیار آنان بگذارند. و هر خبرى تأثیر بیشترى در جهت فوق داشته باشد، اهمیّت بیشترى دارد، و اخبار بر اساس همین معیار درجه بندى مى شود.

سؤال 1625ـ آیا صدق و کذب خبر هم داراى انواعى است؟

جواب: آرى، ممکن است خبرى صد در صد کذب باشد، و خبرى پنجاه درصد، یا کمتر، یا بیشتر. بنابراین در صدق و کذب، درجه بندى وجود دارد.

سؤال 1626ـ آیا در اسلام سانسور جایز است؟ اگر هست، چه حدودى دارد؟ چگونه مى توان آن را در جامعه اسلامى پیاده کرد؟

جواب: هرگونه خبرى که انتشار آن به حال جامعه مضرّ است، یا سبب بیدارى دشمنان یا بهره بردارى سوء آنان مى شود، یا موجب تفرقه بین صفوف مسلمین مى گردد، یا ایجاد یأس و وحشت و بد بینى مى کند، یا تبعات دیگرى مانند آنچه گذشت دارد، چنین اخبارى نباید انتشار یابد. به همین دلیل در زمان جنگ، بسیارى از اخبار موقّتاً مکتوم مى ماند، و پس از برطرف شدن خطر، فاش مى گردد. شبیه این معنا، در موارد دیگر نیز کاملا ممکن است.

سؤال 1627ـ خطّ قرمز شرعى ما به عنوان رسانه ها در کشور چیست؟

جواب: خطّ قرمز، که نباید از آن گذشت، همان است که نمونه هاى آن در بالا بیان شد.

سؤال 1628ـ در عرصه خبرى، تساهل، تسامح، مدارا و مانند آن چه معنایى دارد؟

جواب: تسامح و مدارا معانى مختلفى دارد. اگر منظور سازش با مخالفان اسلام، و میدان دادن به دشمن براى ضربه زدن به دوست است، چنین چیزى جایز نیست; امّا اگر منظور همزیستى مسالمت آمیز، با گروه هاى سالم، یا پیروان مذاهب دیگر باشد، به گونه اى که ضررى به حال مسلمین و آیین اسلام نداشته باشد، جایز است.

سؤال 1629ـ تحلیل در اخبار و گزارشها، مانند علم تفسیر در حوزه هاست. آیا مى شود براى تحلیل خبرى و گزارش نیز چارچوبى تعیین نمود؟ آن چارچوبها کدامند؟

جواب: معمولا براى تحلیل اخبار باید از قرائن و شواهد و سوابق موجود و مسائل مشابه استفاده کرد. اگر به نتیجه قطعى برسند، مى توانند به طور قطع قضاوت کنند. در غیر این صورت، باید روى عنوان احتمالى بودن تکیه شود، تا مطلبى برخلاف واقع نگفته باشند.

سؤال 1630ـ در مواقعى که خبرى به ظاهر ضدّ اسلام، و در حقیقت به نفع نظام است، (مثلا در بعد اقتصادى و مانند آن) خبرنگار باید کدام را ترجیح دهد؟

جواب: با توجّه به این که نظام بر اساس اسلام بنا شده، چنین تضادّى متصوّر نیست. مگر کسانى که یا به مسائل اسلامى توجّه ندارند، یا به مصالح نظام.

سؤال 1631ـ یک خبرنگار همیشه در معرض قضاوت و اجتهاد است. حدّ و حدود این قضاوت و اجتهاد تا کجاست؟ (دروازه بانى خبر و عبور دادن خبرها از فیلترها).

جواب: از آنچه در پاسخ دو سؤال قبل نوشته شد، جواب این سؤال روشن مى شود.

سؤال 1632ـ یک خبرنگار در مقابل ضدّ ارزشها چگونه مى تواند امر به معروف و نهى از منکر کند؟

جواب: خبرنگار هم طبق ضوابط امر به معروف مى تواند عمل کند; در جایى که احتمال تأثیر وجود دارد، و ضررى بر آن مترتّب نمى شود، و منکر بودن آن مسلّم است، باید به وظیفه امر به معروف و نهى از منکر عمل کند. مگر این که شغل او (که به عنوان یک واجب کفایى عمل مى کند) به خطر افتد; در این صورت مى تواند این کار را به طور غیر مستقیم انجام دهد; یعنى به وسیله دیگران.

سؤال 1633ـ یک خبرنگار چگونه مى تواند با تهاجم، یا شبیخون فرهنگى مقابله کند؟

جواب: خبرنگار از طریق اطّلاع رسانى به افرادى که آماده انجام وظیفه در مورد این مبارزه هستند، و همچنین از طریق افشاگرى در سطح جامعه، به ویژه
اطّلاع رسانى درباره پیامدهاى سوء و اثرات زیانبار این تهاجم، مى تواند غیر مستقیم کمک کند.

سؤال 1634ـ دروغ مصلحت آمیز بهتر است، یا راست فتنه انگیز؟

جواب: راست اگر فتنه انگیز باشد و مفاسدى ایجاد کند باید از آن پرهیز کرد; خواه دروغش مصلحت آمیز باشد، یا بیهوده. و از آنجا که این مطلب به قاعده اهمّ و مهمّ باز مى گردد، باید ضررهاى ناشى از دروغ و فواید آن را با یکدیگر مقایسه کرد، آنچه واجد اهمیّت بیشترى است، انجام داد. در ضمن اگر بتوان از دروغ به توریه پناه برد، توریه مقدّم است. و منظور از توریه سخنى است که تاب دو معنى داشته باشد; شنونده معنایى را از آن تصوّر مى کند که خلاف واقع است و باور مى کند، و مصلحت حاصل مى شود، امّا گوینده معناى دیگرى را تصوّر مى کند، که مطابق با واقع است.

سؤال 1635ـ مرز انتقاد کجاست؟ اگر انتقاد با پیشنهاد همراه نباشد، چه ضررى دارد؟ آیا خبرنگار در صورتى که پیشنهادى ارائه نکند، مى تواند انتقاد کند؟

جواب: انتقاد اگر با پیشنهاد توأم باشد، به یقین بهتر است; ولى اگر انتقاد کننده نتواند پیشنهادى مطرح کند، باز هم از باب امر به معروف و نهى از منکر باید وظیفه خود را انجام دهد.

سؤال 1636ـ کم فروشى در خبر و اطّلاع رسانى چیست؟

جواب: کم فروشى معنى خاصّى دارد، که در معاملات تصوّر مى شود، و مفهوم عامّى دارد، که هر کس از کار خودش کم بگذرد (و به اصطلاح بدزدد) مصداق آن خواهد بود. و در مورد خبر، اگر خبر را به طور ناقص و دست و پا شکسته نقل کنند، یا اصلا بعضى از اخبار را نقل کنند و بعضى را نقل نکنند، شبیه آن است که کم فروشى کرده اند.

سؤال 1637ـ آیا استفاده از خانمها در جمع آورى خبر و گزارشگرى مجاز است؟

جواب: در صورتى که رعایت اصول عفّت شود، همکارى زنان مانعى ندارد.

سؤال 1638ـ استفاده از تصویر و چهره زنان مسلمان، اگر محجّبه باشند، چه حکمى دارد؟

جواب: با شرایطى که ذکر کرده اید، اشکالى ندارد.

سؤال 1639ـ با توجّه به این که قرآن کلام خدا، و معجزه اوست، و بالطّبع خداوند براى برقرارى ارتباط با انسانها شیوه هاى بیانى متفاوتى دارد، که قطعاً کاملترین نیز مى باشد، این شیوه هاى بیانى کدام است؟ چگونه مى توان در عرصه خبر از آن استفاده کرد؟

جواب: براى پى بردن به شیوه هاى فصاحت و بلاغت قرآن، و استفاده از آن براى شیوه هاى خبرنگارى، مى توانید به جلد هشتم پیام قرآن، بحث اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت، صفحه 87 به بعد، یا به کتاب «قرآن و آخرین پیامبر» نوشته ما، مراجعه فرمایید.

سؤال 1640ـ اشخاصى هستند که تفکّرات التقاطى و سوابق فکرى مغایر با نظرات اکثریّت فقهاى شیعه، و فقه حاکم بر نظام مقدّس جمهورى اسلامى (نظیر بحث ولایت فقیه) دارند. آیا مى توان دیدگاه ها و نظرات آنها را در جامعه انتشار داد، تا مردم با شنیدن اقوال مختلف بهترین آن را انتخاب کنند؟ در صورتى که پاسخ منفى باشد، آیه شریفه (فَبَشِّرْ عبادِ * الّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ اَحْسَنَه) را چگونه تفسیر مى فرمایید؟

جواب: این کار در صورتى که موجب بدآموزى نگردد، کار خوبى است. واین مشکل عمدتاً از طریق نحوه بیان مناسب نظرات مخالفین تأمین مى شود، به این معنى که نظرات آنها به صورت موذیانه و مخرّب و تؤام با دروغ و تهمت و جوسازى بیان نگردد. البتّه باید توجّه داشت که مسائل مختلف است; بعضى از مسائل را مى توان در سطح عموم مطرح کرد، و بعضى از مسائل باید در سطح حوزه و دانشگاه و محافل علمى مطرح گردد; زیرا احتیاج به آگاهى هاى تخصّصى دارد. به یقین اشتباه این دو دسته از مسائل به یکدیگر، سبب بروز مشکلاتى در سطح جامعه مى گردد.

سؤال 1641ـ یک خبر موثّق داراى چه خصوصیّاتى است؟

جواب: خبر موثّق را از چند طریق مى توان شناخت: نخست از طریق وثاقت راوى; یعنى ناقل خبر شخص مورد اعتمادى باشد. دوّم، از طریق مقبولیّت عمومى، یعنى اگر چه راوى شناخته شده نیست، امّا خبر در میان مردم چنان شهرتى دارد که موجب اطمینان مى شود. سوّم، از طریق محتواى خبر، یعنى مضمون خبر چنان مستدلّ و توأم با قرائن است، که خود گواه صحّت خویش است.

سؤال 1642ـ آیا ناقلان اخبار و بیان کنندگان وقایع، شرایط خاصّى دارند؟

جواب: آرى شرایط خاصّى دارند; و ثاقت و امانت، هوش کافى براى فهم مطالب، و حافظه قوى براى نگهدارى و حفظ مطالب، و از همه مهمتر، بى نظرى و حُسن نیّت، و آلوده نکردن اخبار با سلیقه شخصى، از جمله این شرایط است.

سؤال 1643ـ یک خبرنگار تا چه حدّ مى تواند در نقل خبر به گفته دیگران استناد کند؟ با توجّه به این که نمى شود به تواتر رسید؟

جواب: تا آن جایى که خبر به حدّ تواتر نرسد، و محفوف به قرائن اطمینان بخش نباشد، باید آن را به صورت خبر محتمل ذکر کند; نه خبر قطعى.

سؤال 1644ـ یک خبرنگار، غیر از روش مشاهده، چگونه مى تواند به صدق یا کذب خبر، یا واقعه خاصى، برسد؟ راههاى شناخت این دو کدام است؟

جواب: از جوابهاى بالا معلوم شد.

سؤال 1645ـ هرگاه خبرنگارى شاهد ماجرایى نبوده، ولى مى خواهد خبر آن را نقل کند، چند نفر شاهد لازم است تا خبرنگار به «راستى خبر» برسد؟

جواب: اگر یک فرد مورد وثوق خبر را نقل کند، کافى است. ولى احتیاط آن است که در اخبار مهمّ به قول یک نفر قناعت نکند.

سؤال 1646ـ آیا در نقل خبر، و شهادت بر وقوع حادثه اى، بین زن و مرد تفاوتى وجود دارد؟ آیا در این مورد باید همچون اداى شهادت در محاکم قضایى عمل کرد؟

جواب: در این مسائل فرقى میان زن و مرد نیست.

سؤال 1647ـ بسیارى از سخنرانى ها، بیانیّه ها، مصاحبه ها و مانند آن داراى متونى طولانى است; در حالى که خبرنگار مجبور به خلاصه کردن آن مى باشد. در خلاصه گیرى، امکان فاصله گرفتن از مضمون، و احیاناً القاى یک مفهوم دیگر وجود دارد. آیا این کار نیز خیانت در امانت محسوب مى شود؟

جواب: در صورت تغییر محتوا، هم دروغ و هم تهمت محسوب مى شود; ولى تلخیص کردن و نقل به معنى مانعى ندارد.

سؤال 1648ـ آیا براى تهیّه خبر مورد نیاز نظام، مى توان رشوه داد؟

جواب: در صورتى که راه منحصر به آن باشد، و خبر مورد نیاز است، مانعى ندارد. و نام آن را نباید رشوه گذاشت.

سؤال 1649ـ چگونه مى توان ثقه بودن خبرنگار را تشخیص داد؟

جواب: ثقه بودن مخبر، از طریق معاشرت، یا شهادت افراد مطّلع و آگاه و ثقه استفاده مى شود.

سؤال 1650ـ امام راحل(قدس سره) مى فرمودند: «گاه مى توان براى حفظ نظام، برخى از واجبات را نیز ترک کرد.» آیا این موضوع در خبر هم صادق است؟ آیا خبرنگار نیز مى تواند براى حفظ نظام به دروغ متوسّل شود؟

جواب: اگر واقعاً مسأله به صورت اهمّ و مهمّ درآید، و مانند دروغ براى اصلاح ذات البین شود، مانعى ندارد. ولى چون ممکن است این حکم وسیله سوء استفاده قرار گیرد، و به هر بهانه اى خبرهاى دروغ منتشر کنند، باید حتّى الإمکان از این کار پرهیز کرد.

سؤال 1651ـ گاه مجبوریم براى سرپوش نهادن بر یک عملیّات، یک سناریوى اطّلاع رسانى طرّاحى کنیم. تا اهداف خود را، که فقط تقویت نظام است، به پیش ببریم، و شاید هیچ کدام از مسائلى که طبق این سناریو منتشر مى کنیم اساسى نداشته باشد. حدّ و حدود ما در این وضعیّت چیست؟

جواب: باید مطابق قانون اهمّ و مهمّ رفتار شود.

سؤال 1652ـ آیا در پردازش اخبار مى توانیم از شیوه هاى خبرى غرب، که با ترکیب اطّلاعات مختلف پیامهاى خاصّى را القا مى کنند، و با واقعیّت فاصله دارد، مانند شیوه هاى «انگاره سازى»، «برجسته سازى»، «چینش اطّلاعات در کنار هم» استفاده کرد؟ توضیح این که: «انگاره سازى» ارائه تصویرى هدفدار از یک موضوع است، که هدف خاصّى را دنبال مى کند، مانند کلمه «بنیادگرایى» که غرب براى اسلامگرایان به کار مى گیرد. «برجسته سازى» اولویّت بندى در اطّلاعات با اهمیّت مورد نظر، که هدف خاصّ القاى در پیام را دنبال مى کند. «چینش اطلاعات» به کار گرفتن سوابق موضوعات دیگر، و چسباندن آن به موضوع جدید، براى ایجاد یک پیام جدید و القاى یک فکر و تحمیل عقیده است. مثل این که هر انفجارى در هر جاى جهان رخ مى دهد، با ذکر سابقه انفجارهاى دیگر که در آن برخى ایران را متّهم کرده اند، القاى اتّهام جدید به ایران با این سابقه قطعى است.

جواب: درصورتى که هدف مشروع و مثبتى در این کار دنبال شود مانعى ندارد.

سؤال 1653ـ همه ما مطمئن هستیم که بنگاههاى خبر پراکنى استعمارى براى خدشه دار کردن نظام جمهورى اسلامى به ترفندهاى خبرى و گزارشى متوسّل مى شوند; خبرها و گزارشهایى ساخته مى شود که اصلا بنیانى ندارد. آیا ما نیز مى توانیم براى دفاع از حیثیّت خود از چنین شیوه اى استفاده کنیم؟

جواب: در صورتى که راه دفاع منحصر به این کار باشد، و موجب وهن اسلام و جمهورى اسلامى نشود، اشکالى ندارد.

سؤال 1654ـ برخى اخبار به ضرر ماست; ولى بیان نکردن آن، موجب بى اعتمادى به نظام، و رسانه هاى خودى و توجّه به رسانه هاى خارجى مى گردد. در این مواقع چه وظیفه اى داریم؟

جواب: هرگاه ضرر نگفتن بیش از ضرر گفتن باشد، لازم است آن خبر بیان شود.

سؤال 1655ـ مردم تا چه حد براى شنیدن خبرها محرم هستند؟ حدّ افشاى یک خبر محرمانه تا کجاست؟

جواب: حدّ افشاى آن تا آنجاست که تولید ضرر و زیانى براى جامعه نکند.

سؤال 1656ـ چه اخبارى را مى توان عادى، و چه خبرهایى را باید محرمانه تلقّى نمود؟

جواب: اخبارى که افشاى آن سبب سوء استفاده افراد منحرف، یا آگاهى دشمن، یا ضرر و زیانى در سطح جامعه شود، یا آبروى فرد یا گروهى را به خطر مى اندازد، یا افشاى اسرار خصوصى افراد را در پى دارد، جزء اخبار محرمانه به شمار مى رود.

سؤال 1657ـ گاه بین دولتمردان، احزاب، جناحها و مانند آن، اختلافى رخ مى دهد. و از سویى یک خبرنگار باید با توجّه به جایگاه خود اخبار و مسائلى را منتشر کند که مطابق خطّ اصلى نظام، و بدون گرایش باشد. بر فرض که هر دو خط سیاسى مورد قبول نظام باشد، وظیفه خبرنگار در این گونه موارد چیست؟

جواب: باید اخبار واقعى را در مسیر مصلحت نظام منتشر کرد.

سؤال 1658ـ تا چه حد مى توان خبر جعلى را مخابره کرد؟ آیا این گونه خبرها مى تواند در نظام اسلامى جایگاهى داشته باشد؟ حتّى اگر رعایت مصلحت نظام، افراد، یا مانند آن مدّ نظر باشد؟

جواب: در این گونه امور باید مصلحت اهم نظام و جامعه در نظر گرفته شود.

سؤال 1659ـ یک خبرنگار تا چه حد مى تواند نسبت به افراد افشاگرى نماید؟ آیا در افشاگرى بین مرد و زن تفاوتى وجود دارد؟ بین مسلمان و غیر مسلمان چطور؟

جواب: اسرار هیچ مسلمانى را نمى شود افشا کرد; مگر در مواردى که مصلحت مهم تر در کار باشد.

سؤال 1660ـ در جامعه ما کسانى هستند که نه مسلمان هستند، و نه انقلاب را قبول دارند. در قبال نشر مسائل و اخبار و نظرات آنان چه وظیفه اى داریم؟

جواب: از آن چه موجب تضعیف نظام، یا تشویش اذهان عمومى است باید پرهیز شود، و مى توان آنچه را مفید، و یا حدّاقل فاقد ضرر است، منتشر ساخت.

سؤال 1661ـ بیان اخبار نشاط آور براى جامعه چه حدودى دارد؟ آیا مى شود براى ایجاد این نشاط به دروغهاى مصلحتى نیز متوسّل شد؟

جواب: ایجاد نشاط مجوّز دروغ گفتن نیست.

سؤال 1662ـ گاه نقل خبرى از خارج مرتبط با عقاید مسلمانان است. اگر بیان چنین خبرى موجب وهن عقاید ما گردد، بیان آن بهتر است، یا کتمان آن؟ اگر کتمان شود، آیا «بى خبرى» از وجود چنین عقیده اى مفسده آمیزتر نخواهد بود؟

جواب: در این گونه موارد باید از قانون اهم و مهم تبعیت نمود، و مصلحت و مفاسد کار را سنجید، و آن چه مهم تر است باید مورد توجّه قرار بگیرد.

سؤال 1663ـ آیا مى توانیم اخبار رسانه هاى خارجى را پخش کرده، و پس از آن نظر خود را نیز بیان نماییم؟

جواب: تفسیر و تحلیل اخبار، که سبب بهره گیرى صحیح و پرهیز از سوء استفاده مى شود، نه تنها جایز بلکه گاه واجب است.

سؤال 1664ـ آیا حدس و گمان را مى شود به عنوان یک خبر و نظر منتشر نمود؟

جواب: هرگاه در آن قید کنند که این خبر به صورت حدس و گمان است، و مفسده اى هم بر آن مترتّب نشود، اشکالى ندارد.

سؤال 1665ـ خبرى (سیاسى، اقتصادى یا فرهنگى) منتشر کرده ایم که صدق و کذبش برایمان مشخّص نبوده است، حکم آن چیست؟

جواب: در صورتى که به منبع خاصّى اسناد داده شود، و صدق و کذبش بر عهده آن منبع واگذار گردد، و نشر آن مفسده اى نداشته باشد، اشکال ندارد.

سؤال 1666ـ اگر دولتى ظالم باشد، خبرنگار تا چه حد مى تواند اسرار را فاش کند; هر چند خودش نیز شهروند همان دولت باشد؟

جواب: در صورتى که نشر آن اخبار موجب امر به معروف و نهى از منکر و مبارزه با فساد باشد، هیچ اشکالى ندارد.

سؤال 1667ـ اگر خبررسانى را ابزارى براى اعمال نظارت در همه شؤون (امور سیاسى، فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى) جامعه بدانیم، که در مسیر تحقق «کُلُّکُمْ راع وَ کُلُّکُمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعیَّته» باشد، حدود این نظارت چیست، تا یک خبرنگار هم از مسیر قوانین شرعى و اخلاقى خارج نگردد، و هم وظیفه نظارت دقیق در همه ابعاد عملى شود؟

جواب: پاسخ این سؤال در لابه لاى پاسخهاى بالا آمده است.

سؤال 1668ـ «استخبارات» از نگاه لغت شناسى، چه تفاوتى با خبرنگارى ما در فارسى دارد؟

جواب: استخبارات به معناى جستجوگرى و کارهاى اطّلاعاتى است، و اکنون در کشورهاى عربى این واژه درباره وزارت اطّلاعات به کار مى رود. ولى خبرنگارى اشاره به شرح حوادثى است که آشکارا در سطح جامعه رخ مى دهد.

سؤال 1669ـ گاه در قلب دشمن اقدام به گماشتن مخبرین مى کنیم. طبعاً کارى که وى مى کند، براى ما اطّلاع رسانى، و از دید دشمن جاسوسى است. چه تفاوتى بین مخبرى و جاسوسى هست؟

جواب: از جواب بالا روشن شد.

سؤال 1670ـ آیا انتساب القاب زننده و موهن، به دشمنان دین و انقلاب رواست؟

جواب: این گونه کارها، در شأن مؤمنان و علاقمندان به اسلام نیست.

سؤال 1671ـ دشمنان ما در عرصه بین المللى به صورت دائم از طریق خبر، گزارش، تحلیل دروغ علیه ما تبلیغ مى کنند، اگر ما هم مثل آنان عمل کنیم، چه تفاوتى با آنان داریم؟ آیا مجاز هستیم؟ حدّ آن چیست؟

جواب: لازم است از طریق صداقت و راستگویى اخبار را منعکس کنیم، و مراقب توطئه هاى آنها باشیم، و دروغهاى آنها را افشا کنیم، و مطمئن باشید دروغ سرانجام فاش، و سبب بى اعتبارى مى شود.

سؤال 1672ـ رشوه دادن به خبرنگاران و نویسندگان خارجى براى درج مطلب به نفع نظام در رسانه هاى خارجى چه حکمى دارد؟

جواب: نام این کار را نمى توان رشوه گذاشت; بلکه حقّ الزّحمه اى است که در مقابل کار مثبت و مفید و مشروع پرداخت مى شود، و براى دهنده و گیرنده اشکالى ندارد.

سؤال 1673ـ استفاده از تصویر و چهره زنان اجنبى چه حکمى دارد؟

جواب: استفاده از چهره زنان بى حجاب و بد حجاب، در شأن جمهورى اسلامى نیست.

سؤال 1674ـ در انتشار خبرهایى که مربوط به کشورهاى خارجى مسلمان است، چنانچه مخالف نظام جمهورى اسلامى ایران باشند، آیا مى توان همانند کشورهاى غیر مسلمان با آن برخورد کرد؟

جواب: بى شک کشورهاى اسلامى مخالف، با کشورهاى غیر اسلامى مخالف تفاوت دارند.

سؤال 1675ـ بعضى اوقات افرادى که محبوب مردم هستند، در مسیر دین عمل نمى کنند، و با نظام ناسازگارى دارند. آیا مى توان براى منفور کردن آنان به تهمت متوسّل شد، و آنان را منزوى کرد؟

جواب: توسّل به تهمت و دروغ و مانند آن، در شأن خبرنگاران مسلمان و متعهّد نیست.

سؤال 1676ـ برخى در بیان نظرات بسته عمل نموده، و فقط به نشر دیدگاههاى خود بسنده مى کنند. امّا عدّه اى براى تنویر افکار جامعه نظر دیگران را (اگر چه بى دین، یا ضدّ نظام باشند) گرفته، و آن را نقد نموده، و به نوعى تضارب آرا مى کنند. با توجّه به سنّت ائمّه ما (همچون حضرت صادق(علیه السلام) و امام باقر(علیه السلام) و یارانشان در گفتگو با زنادقه و مانند آن) کدام روش به صلاح جامعه اسلامى است؟

جواب: مادام که طرح نظرات دیگران، و نقد و بررسى آن، سبب پیشرفت فکرى و فرهنگى مسلمین است، باید از این روش استفاده کرد. و اگر در مواردى جنبه تخریبى پیدا کند، باید از آن پرهیز کرد.

سؤال 1677ـ خطر مخبرِ صادقِ ناآگاه بیشتر است، یا مخبرِ کاذبِ آگاه؟

جواب: هر دو خطرناک هستند.

سؤال 1678ـ آیا بیان غیر واقعى چهره نظام، به منظور تقویت آن در مقابل دشمنان نظام جایز است؟

جواب: حتّى الامکان باید براى هر کارى از صداقت بهره گرفت، که هم به شرع نزدیکتر است، و هم به عقل.

سؤال 1679ـ برخى افراد که مورد اعتماد نظامند، باید مطرح شوند. آیا مى توان در مورد آنان قهرمان سازى کرد، تا آنان در سطح جامعه معرّفى شوند؟ حدّ شرعى این کار تا کجاست؟

جواب: اگر منظور از قهرمان سازى مبالغه بى جا و بزرگ نمایى بى مورد است، جایز نیست. و اگر منظور معرّفى چهره هاى ناشناخته گرانقدر با ایمان است، نه تنها کار خوبى است، بلکه لازم مى باشد.

جواب: خبرنگار مسؤول نیست. و براى حفظ حیثیّت خود باید واقعیّت را فاش کند.

سؤال 1681ـ با توجّه به ویژگیهاى کار حرفه اى خبر رسانى، که در آن «سرعت»، «دقّت»، و «صحّت» همزمان باید انجام شود. اگر از مجموعه سوژه هاى خبرى، یا در هر سوژه از مجموعه اطّلاعات واصله ـ که خبرنگار ناگزیر از گزینشگرى است، و این گزینش بر اساس ملاکهاى حرفه اى و تجربى کار صورت مى پذیرد ـ اگر نسبت به سوژه خبرى بى توجّهى شود، و یا ارائه اطّلاعات آن، به دلیل اهمیّت در سرعت انتقال خبر، با نقص و ضعف صورت پذیرد، آیا خبرنگار مسؤول است؟ و در صورت شکایتِ طرفهاى ذى ربط، خبرنگار به عنوان متّهم باید در دادگاه حاضر و پاسخگو باشد؟

جواب: چنانچه این امر بر اثر سهل انگارى بوده باشد، و سبب تضییع حقّى گردد، خبرنگار مسؤول است، ولى اگر از قبیل اشتباهاتى است که به هر حال براى غیر معصومین پیش مى آید، خبرنگار مسؤولیّتى ندارد. امّا چنانچه سبب ضرر و زیان شود، باید از عهده ضرر و زیان برآید; زیرا در ضررهاى جانى و مالى، عمد و خطا هر دو مسؤولیّت آفرین است. با این تفاوت که عمد مجازات هم دارد; ولى خطا مجازات ندارد.

سؤال 1682ـ با توجّه به این که رسانه هاى مکتوب، مخصوصاً مطبوعات به شکل فعلى (هم به لحاظ گستره و پهنه اطّلاع رسانى، و هم تأثیر گذارى عمیق آن در آحاد مردم، و هم از جهت نقش نظارتى و کنترلى آن که رابط میان توده مردم با حکومت است)، زاده تحوّلات ماشینى قرون اخیر است. آیا پدیده اى واقعاً مستحدثه و مولود مدنیّت قرون اخیر است، یا حقیقتى قدیمى است، که به شکلى نو، ظهور مجدّد کرده است؟

جواب: بى شک این موضوع پدیده اى نو مى باشد; ولى از شمول عمومات و قوانین کلّى اسلام خارج نیست.

ج) جرایم مطبوعاتى

سؤال 1683ـ آیا مى توان به دلیل تمایزات ذاتى انتقال مطالب در مطبوعات با دیگر طرق شفاهى انتقال، جرایم مطبوعات را، با دیگر جرایم (علیرغم تشابه اسمى) دو نوع جرم تلقّى کرد؟ مثلا آیا شرایط احراز وقوع جرم توهین در روابط شخصى، با احراز وقوع جرم توهین نسبت به حکومت و نهادها و افراد وابسته یکسان است؟

جواب: توهین در هر صورت جرم است. البتّه با تفاوت اشخاص و زمان و مکان و گستره آن، تفاوت مى کند.

سؤال 1684ـ با عنایت به این که در روایات تصریح شده که باید مرجع احراز وقوع جرم با صدور حکم واحد باشد، نظر حضرتعالى در خصوص مبناى شرعى تفکیک مذکور و احیاناً مغایرت آن با اصول فقهى چه مى باشد؟

جواب: ممکن است حاکم شرع در مسائلى که احتیاج به خبرویّت دارد، براى احراز جرم تکیه بر نظرات اهل خبره کند، و پس از ثبوت موضوع انشاى حکم نماید.

سؤال 1685ـ در صورت پذیرش مستحدثه بودن جرایم مطبوعاتى، آیا قوانین و مقرّرات آن از نوع قوانین حکومتى است؟ و در صورت عدم پذیرش، آیا حکومت اسلامى به لحاظ مصالح حکومتى مى تواند قواعد خاصّى براى این نوع جرایم وضع نماید؟ مثلا قائل به تفکیک میان مرجع احراز وقوع جرم و مرجع صدور رأى شده، یا تبعیّت دادرس از نظر هیئت منصفه را الزامى بداند. آیا این کار جایز است؟

جواب: همان گونه که در بالا گفته شد، موضوع از موضوعات مستحدثه است، ولى از چهارچوب قوانین کلّى اسلام خارج نیست، و ثبوت موضوع به وسیله اهل خبره در این جا چیز تازه اى نمى باشد، و ظاهراً عناوین اوّلیّه براى تبیین احکام مربوط به جرایم مطبوعاتى کافى است، و اگر در شرایط خاصّى کافى نباشد، مى توان از عناوین ثانویّه استفاده کرد.

سؤال 1686ـ در برخى از قوانین جمهورى اسلامى از عبارت «مقدّسات اسلامى» استفاده شده، و احکامى بر آن بار شده است. براى روشن شدن این قوانین و دست یافتن به یک چهارچوبه شفّاف در سیاستهاى فرهنگى، و پرهیز از افراط و تفریط، لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:

الف) تعریف مقدّسات اسلامى چیست؟ آیا مى توان براى آن معیارى تعیین کرد، و مصادیق مورد اختلاف را با آن معیار سنجید؟

جواب: البتّه تعبیر به مقدّسات اسلامى در هر مورد با ملاحظه قرائن موجود در کلام ممکن است تفسیر خاصّى داشته باشد; ولى معمولا هنگامى که این تعبیر گفته مى شود، اشاره به امورى است که در نظر همه دینداران محترم است; مانند «خدا»، «پیامبر(صلى الله علیه وآله)» «ائمّههدى(علیهم السلام)»، «قرآن مجید»، «مساجد»، «کعبه»، «احکام مسلّمه اسلام»، و امثال آن. ممکن است در پاره اى از موارد، مقدّسات اسلامى معناى گسترده ترى داشته باشد.

ب) آیا مرجع تشخیص مقدّسات اسلامى عرف است، و با مراجعه به وجدان اهل عرف مى توان مصادیق آن را شناخت، یا از امورى است که شناخت آن مستلزم خبرویّت و کارشناسى است؟ واضح است در صورت اوّل، هیأت منصفه دادگاههاى رسیدگى کننده به جرایم مطبوعاتى، به عنوان نمایندگان افکار عمومى، صلاحیّت تشخیص مقدّسات اسلامى را خواهند داشت، و در صورت دوّم، ارجاع امر به کارشناس یا کارشناسان ضرورت خواهد داشت. لکن این سؤال مطرح است که در صورت دوّم، چنانچه موضوع، بین کارشناسان اسلامى مورد اختلاف باشد، تکلیف چه خواهد بود؟

جواب: مرجع تشخیص، عرف افراد دین دار و آشنا به مسائل اسلامى است، و ممکن است در موارد پیچیده، نیاز به استفاده از نظر دانشمندان و علماى دینى نیز باشد.

ج) آیا انتقاد از احکام و مفاهیم قرآن و عترت، یا سیره ائمّه اطهار(علیهم السلام)، از مصادیق اهانت است؟ آیا نقد و بررسى آیات، روایات، سیره و احکام فقهى بر اساس روشهایى غیر از اسلوب متداول میان علماى دین، نوعى اهانت است؟ اصولا نقد و بررسى این گونه امور در چه صورت اهانت به مقدّسات تلقّى مى شود؟ و در هر صورت، سوء نیّت منتقد، یا عدم قصداهانت وى، چه تأثیرى در این امر دارد؟

جواب: اگر منظور از نقد و بررسى، ایراد به قانون و قانونگذار باشد، بى شکّ جزء مصادیق اهانت است، و اگر منظور، اشکال و ایراد به کسانى باشد که چنان حکمى استنباط کرده اند، و به تعبیر دیگر، استنباط زیر سؤال برود نه حکم الهى، مصداق اهانت به مقدّسات اسلامى نیست.

سؤال 1687ـ با توجّه به اصل 24 قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران، که مقرّر مى دارد: «نشریّات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند، مگر این که مخلّ به مبانى اسلام، یا حقوق عمومى باشد.» لطفاً بفرمایید:

الف) مقصود از «إخلال» و «مبانى اسلام» چیست؟ آیا مبانى اسلام به معناى احکام زیر بنایى است، یا ضروریّات دینى یا فقهى منظور مى باشد، یا معناى دیگرى دارد؟

جواب: منظور از «مبانى اسلام»، مسائل ضرورى دینى است. خواه در مسائل اعتقادى باشد، مانند توحید و معاد و عصمت انبیا و ائمّه معصومین(علیهم السلام) و امثال آن، و خواه در فروع دین و احکام و قوانین اسلام، و خواه در مسائل اخلاقى و اجتماعى باشد، و منظور از «اخلال» هر کارى است که سبب تضعیف مبانى فوق، یا ایجاد بدبینى و شکّ و تردید نسبت به آنها شود، خواه از طریق درج مقاله باشد، یا داستان، یا عکس و کاریکاتور، و یا غیر آن.

ب) آیا طرح سؤال، یا برداشتهاى جدید نسبت به مسائل اسلامى، اخلال محسوب مى شود؟

جواب: اگر منظور از سؤال، گرفتن جواب باشد، اخلال نیست. ولى اگر به منظور ایجاد شبهه در افکار مردم باشد، إخلال محسوب مى شود. و منظور از برداشت، اگر صرفاً بیان یک احتمال علمى باشد که تحت مطالعه قرار گیرد، إخلال نیست; امّا هرگاه به طور قطع روى آن تکیه شود، یا به طورى نشر گردد که در تضادّ با مسائل ضرورى اسلام محسوب گردد، اخلال به مبانى خواهد بود.

ج) آیا میان طرح سؤال و برداشتهاى جدید در مجلاّت علمى و تخصّصى، با طرح آنها در نشریّات عمومى فرقى هست؟

جواب: بدون شک بین این دو تفاوت است. در نشریّات عمومى گاه ممکن است شکل إخلال به مبانى اسلام به خود بگیرد، ولى در نشریّات خصوصى این چنین نیست.

د) فیلمها

سؤال 1688ـ لطفاً به سؤالات زیر پیرامون فیلمها پاسخ فرمایید:

1ـ ساخت انواع فیلمهاى تخیّلى، وحشت زا، خشونت آمیز، کمدى و جنسى، از نظر اسلام چه حکمى دارد؟

2ـ بیان احساسات زن و مرد نامحرم در فیلم چه حکمى دارد؟

3ـ اگر فردى نقش همسر دیگرى را بازى کند، با توجّه به این که محرمیّتى وجود ندارد چگونه است؟

4ـ آیا پوشاندن کلاه گیس زنان از دید مردان در فیلم واجب، و حکم موى طبیعى را دارد؟

5ـ تفاوت تماشاى زنان اهل کتاب و زنان کافر در چیست؟

6ـ تماشاى فیلمهاى کمدى (خنده دار) که فقط جنبه خنداندن دارد، چه حکمى دارد؟

7ـ تقلید صدا در فیلمها، مثل این که مردى صداى زنى را تقلید کند یا بالعکس، چه حکمى دارد؟

جواب: فیلم هاى بدآموز و زیانبار، مانند فیلم هاى جنسى و وحشت زا و امثال آن، حرام است، ولى فیلم هاى آموزنده یا لااقل سرگرم کننده بدون مفسده، نه تنهااشکالى ندارد; بلکه گاه بسیار مفید و مؤثّر، و سبب پیشرفت اهداف اسلامى است. و بازى کردن مردى در نقش همسر بدون محرمیّت در صورتى که خلاف شرعى در آن نباشد ذاتاً اشکالى ندارد، و همچنین تقلید صداى جنس دیگر.

سؤال 1689ـ نشان دادن چهره کامل پیامبر(صلى الله علیه وآله)و حضرت زهرا(علیها السلام)و ائمّه اطهار(علیهم السلام)در حالات زیر چه حکمى دارد؟

الف) نشان دادن چهره کامل بدون هیچ گونه تغییر در چهره پردازى؟

جواب: این کار خلاف آداب است.

ب) نشان دادن چهره کامل همراه با گریم، به گونه اى که تماشاگر با کمى دقت مصنوعى بودن آن را بفهمد.

جواب: این فرض نیز مانند فرض سابق است.

ج) استفاده از اشخاصى که در تمام مدّت بازیگرى خود فقط نقش ائمّه(علیهم السلام) را بازى مى کنند.

جواب: مانند جواب سابق است.

د) استفاده از بازیگرانى که فقط نقشهاى مثبت را بازى مى کنند.

جواب: مانند جواب سابق است، ولى اگر چهره ها را مبهم و نامشخّص، و مثلا غرق در نور نشان بدهند مانعى ندارد.

سؤال 1690ـ تاکنون نسبت به وجود مقدّس حضرت حجّت بن الحسن (عجّل اللّه فرجه الشّریف)، و حضور و اطّلاع و عنایت ایشان به مؤمنین و شیعیان، فیلمى مستند به روایات اهل بیت(علیهم السلام) تهیّه و تدوین نشده است. ما تصمیم گرفته ایم در این زمینه حرکتى انجام دهیم، مستدعى است نظر مبارک خویش را نسبت به تهیّه صحنه اى در مسجد مقدّس جمکران، که امام عصر(عجّل اللّه فرجه الشّریف) را در حال حرکت در کنار مردم و متدیّنین هستند بفرمایید؟ (البتّه بدون نشان دادن چهره و بدن به طور کامل، بلکه فقط از زانو به پایین; بدین شکل که امام عصر(علیه السلام) در حال گام برداشتن هستند.) فیلمبردارى از چنین صحنه اى چه حکمى دارد؟ یا در کنار مؤمنینى که مشغول دعا خواندن هستند، صحنه اى از امام زمان(علیه السلام) (بدون نشان دادن چهره و بدن به طور کامل، بلکه به تصویر کشیدن دو دست امام(علیه السلام) در حال قنوت) فیلمبردارى گردد، حکمش چیست؟

جواب: چنانچه احترامات لازم رعایت شود، و این اشتباه براى بیننده حاصل نشود که گمان کند واقعاً شما امام را در این صحنه در مسجد جمکران و مانند آن دیده اید و فیلم برداشته اید، اشکالى ندارد.

سؤال 1691ـ نظر حضرت عالى درباره تصویر سازى از رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)و امامان معصوم و یا انبیاى الهى(علیهم السلام) چیست؟

جواب: هرگاه تصویر و عکس موجب اهانت به مقام آن بزرگواران نباشد، و نسبت قطعى به آنها داده نشود، اشکالى ندارد.

سؤال 1692ـ در صورت جواز، آیا ایفاى نقش توسّط غیر مسلمانان از اهل کتاب، یا غیر اهل کتاب جایز است؟ پیروان فِرق و مذاهب اسلامى چطور؟

جواب: با در نظر گرفتن شرایط بالا، فرقى در میان تصویرسازان نیست.

سؤال 1693ـ معیار و ملاک صدق اهانت، یا عدم صدق اهانت در تصویر سازى چیست؟ پخش آن از طریق صدا و سیماى جمهورى اسلامى چه حکمى دارد؟

جواب: معیار آن است که در عرف آن را هتک بدانند، و در صورتى که اهانت آمیز باشد، جایز نیست.

سؤال 1694ـ اخیراً در خارج از کشور فیلمهایى رواج یافته که به ایفاى نقش رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)، یا امامان معصوم(علیهم السلام) یا یکى از انبیا(علیه السلام)، مى پردازند. با توجّه به این که احتمال مى رود اغراض ناشایسته اى در کار باشد، نظر خویش را اعلام فرمایید.

جواب: باید در این گونه موارد بسیار دقیق بود. هرگاه پس از دقّت کافى، محذورهاى بالا در آن نباشد، مانعى ندارد. ولى معمولا ظاهر شدن اشخاص مستقیماً در نقش معصومین از نظر مردم با ایمان، مشکل آفرین است.

سؤال 1695ـ ساختن فیلمهاى خنده دار و تفریحى سالم چه حکمى دارد؟

جواب: مانعى ندارد.

سؤال 1696ـ ساختن فیلمهاى ترسناک، به منظور به یاد مرگ انداختن مخاطبان، چه حکمى دارد؟

جواب: اگر موجب ضرر و زیانى نباشد، جایز است.

سؤال 1697ـ فیلمبردارى از مساجد، که بازیگر باید در آن ایفاى نقش کند، چه حکمى دارد؟ اماکن متبرّکه و امامزاده ها چطور؟

جواب: در صورتى که هتک احترام مسجد نشود، و مزاحم نمازگزاران نگردد، مانعى ندارد.

سؤال 1698ـ پوشیدن لباس روحانیّون به وسیله بازیگران چه حکمى دارد؟

جواب: اگر احترام این لباس حفظ شود، مانعى ندارد.

سؤال 1699ـ در فیلمهاى مستند، فیلمبردارى از مردگان و اجسادى که در کفن هستند، چه حکمى دارد؟

جواب: چنانچه کفن را باز نکنند، و احترام میّت حفظ شود، مانعى ندارد.

سؤال 1700ـ اخیراً در منطقه ما، کانال تلویزیونى جدیدى راه اندازى شده که هم برنامه هاى خوب و مشروع، و هم برنامه هاى حرام دارد. آیا همکارى با این کانال تلویزیونى جایز است؟

جواب: در صورتى که برنامه هاى حرام دارد، همکارى با آن جایز نیست.

سؤال 1701ـ ارائه فیلمها و نقشهایى که ـ احیاناً ـ اهانت به مقدّسات اسلامى به شمار مى آید، و لو در آن تصویر سازى معصومان(علیهم السلام) نباشد، چه حکمى دارد؟ و اساساً تشخیص آن چگونه خواهد بود؟

جواب: به یقین چنین فیلمهایى جایز نیست. و معیار، فهم مردم آگاه و متدیّن است.

سؤال 1702ـ آیا در مسائل فوق میان فقهاى شیعه و سنّى اختلافى وجود دارد؟

جواب: اگر موجب اهانت شود، فرقى میان علماى اسلام نیست.

سؤال 1703ـ آیا حکم مذکور نسبت به حضرت ابوالفضل العبّاس(علیه السلام) و حضرت زینب(علیها السلام) و مانند آن بزرگواران نیز جارى است؟

جواب: درباره تمام شخصیّتهاى محترم اسلام، هر چیز که مایه اهانت گردد جایز نیست.

سؤال 1704ـ براى ارائه زندگى معصومان(علیهم السلام) از طریق فیلم و نمایش و سریال، با حفظ حدود فقهى چه راه حلّى را ارائه مى دهید؟

جواب: بهترین راه حلّ این است که معصومین(علیهم السلام) را به صورت مبهم یا در هاله اى از نور نشان دهند، تا مشکلى از این جهت ایجاد نشود. ولى درباره دیگران چنانچه احترامات لازم رعایت شود، نشان دادن آنها اشکالى ندارد.

سؤال 1705ـ نظر جنابعالى در مورد سینما چیست؟

جواب: در صورتى که سینما خالى از امور خلاف شرع باشد، و سبب آموختن مسائل اجتماعى، تربیتى و اخلاقى شود، یا لااقلّ جنبه سرگرمى سالم داشته باشد، مجاز است.

سؤال 1706ـ اگر مدرّسان معتقد در دسترس نباشند، آیا تحصیل دانش فیلمسازى از مدرّسان ضعیف الاعتقاد جایز است؟

جواب: در صورتى که مفسده اى بر آن مترتّب نشود، مانعى ندارد.

سؤال 1707ـ براى تحصیل دانش فیلمسازى، نگاه کردن به فیلمهایى که زنان بد حجاب در آن هستند، چه حکمى دارد؟

جواب: اگر تحصیل دانش فیلمسازى براى تحصیل اهداف مقدّسى باشد، و دیدن آن فیلمها منشأ فساد نشود، اشکال ندارد.

سؤال 1708ـ در امر ساختن فیلم آیا مى توان از زن بازیگر استفاده کرد، با توجّه به این که باید با بازیگر صحبت و تمرین کرد؟

جواب: اگر از حدود عفّت خارج نشود، اشکالى ندارد.

سؤال 1709ـ یکى از عناصر فیلمسازى، چهره پردازى (گریم) است، آیا این کار جایز است؟

جواب: اگر به وسیله نامحرمان انجام نشود، مانعى ندارد.

سؤال 1710ـ تراشیدن ریش براى هنر پیشه هاى مرد، و نیز نمایان بودن زیر گلو و مقدارى از مو و برآمدگیهاى سینه و قسمتهایى از پایین بدن براى هنر پیشه هاى زن، چه حکمى دارد؟

جواب: تراشیدن ریش برخلاف احتیاط است; مگر این که ضرورتى ایجاب کند، و امّا نمایان کردن قسمتهاى مذکور براى زنان در مقابل نامحرم جایز نیست; مگر این که توسّط فرد محرمى فیلمبردارى گردد، آنگاه فیلم آن را نشان دهند. در این صورت اگر منشأ فساد خاصّى نباشد جایز است.

سؤال 1711ـ اخیراً از سوى برخى مسؤولان کشور، به بهانه عدم توانایى جلوگیرى از ماهواره، زمزمه آزاد شدن استفاده از آن سرداده مى شود. با توجّه به اثرات شوم و ویرانگر آن در محیط خانواده و جامعه، و عدم قدرت بر کنترل کامل آن، آیا به نظر حضرتعالى آزادى ماهواره جایز است؟ آیا عدم قدرت بر جلوگیرى از آن در آینده، مجوّز آزادى قانونى آن مى باشد؟

جواب: بى شکّ وجود ماهواره در خانواده ها سبب در دسترس قرار گرفتن صحنه هاى فساد است، و اثر منفى غیر قابل انکارى مخصوصاً بر جوانان خانواده دارد; بنابراین کسانى که براى تسهیل در امر آن مى کوشند مرتکب گناه بزرگى مى شوند.

هـ) فیلم ها و تبلیغ کالا

سؤال 1712ـ آیا تبلیغ کالاهاى خارجى جایز است؟

جواب: اگر موجب ضرر و زیانى بر مسلمین نگردد، مانعى ندارد.

سؤال 1713ـ آیا تبلیغ کالاهایى که سرمایه داران جهانى، و شرکتهاى چند ملیّتى را تقویت مى کند، جایز است؟

جواب: با شرایط بالا اشکالى ندارد.

سؤال 1714ـ تبلیغ کالاهاى مضرّ، مثل سیگار و مانند آن، چه حکمى دارد؟

جواب: جایز نیست.

سؤال 1715ـ دروغهاى تبلیغاتى براى مصرف کالا، در دو صورت زیر چه حکمى دارد؟

1ـ دروغهاى واضحى که همه از دروغ بودن آن آگاهند.

2ـ دروغهایى که غیر از افراد خبره کسى از آن آگاهى ندارد.

جواب: دروغ جایز نیست; مگر این که قرینه اى بر جدّى نبودن، یا معناى مجازى آن وجود داشته باشد.

سؤال 1716ـ آیا مى توان براى تبلیغ کالا و به منظور ترغیب مخاطبان، از تصویر زنان استفاده کرد؟

جواب: این کار در شأن زنان و شخصیّت آنان نیست.

سؤال 1717ـ آیا به کار بردن عبارتهاى مبالغه آمیز تبلیغاتى، که مصداق دروغ نیست، امّا از حالت اطّلاع رسانى پا را فراتر گذارده، و به قصد تشویق مردم به مصرف بیان مى شود، جایز است؟

جواب: در صورتى که موجب گمراهى مردم شود، اشکال دارد.

و) نابود کردن فیلمهاى فاسد

سؤال 1718ـ یکى از امورى که در عصر و زمان ما بیداد مى کند، و جوانان ما را به کام نیستى مى کشاند، مسأله فساد اخلاقى است، که جنبه هاى گوناگونى دارد. یکى از جنبه هاى بارز آن، گسترش فیلم ها و نوارهاى ویدیویى و کاست است که سهم بسزایى در از بین بردن فرهنگ جامعه، و به انحراف کشاندن جوانان، ایفا مى کند، و متأسّفانه دستگاههاى انتظامى و قضایى در این زمینه ضعیف عمل مى نمایند. آیا مى توان این گونه وسایل را به دلیل این که فرهنگ اسلامى ما را از بین مى برد، نابود کرد؟ آیا مى توان وسایلى مثل آنتن ماهواره و مانند آن، که همان تأثیر، و شاید شدیدتر از آن را دارد، نابود کرد؟

جواب: البتّه وسایل فساد را مى توان نابود کرد، و سبب ضمان نمى شود. ولى افراد مجاز نیستند خودسرانه این کار را انجام دهند; چون سبب هرج و مرج مى شود. بلکه باید طبق برنامه و ضوابط، و زیر نظر حاکم شرع و مسؤولین ذى ربط، انجام شود.

ز) فیلمها و طنزها

سؤال 1719ـ آیا مى توان از برنامه هاى طنز و شوخى و خنده و تفریح و سرگرمى، در جهت ارزشهاى اسلام و انقلاب و فقه اسلامى استفاده کرد؟

جواب: کاملا امکان پذیر است; مشروط بر این که در محتواى آن دقّت کافى شود.

سؤال 1720ـ آیا شرعاً مى توان مطالب جدّى و حقیقى را بالعاب نازک اندیشى و نازک گویى، ظریف کارى و لطیف پردازى، همراه بافکاهى و مطایبه طنز، ارائه کرد؟

جواب: هرگاه خالى از سخن خلافى باشد، و اهداف سازنده اى حاصل گردد، اشکالى ندارد.

سؤال 1721ـ آیا در روایات طنز وجود دارد؟ آیا مى توان طنز را به طنز قرآنى و روایى تقسیم کرد؟

جواب: در تواریخ اسلامى، و سیره پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)، یا ائمّه هدى(علیهم السلام)دیده مى شود.

سؤال 1722ـ طنز و نقد مذموم، از طنز و نقد و مزاح ممدوح، با چه معیارى جدا مى شود؟

جواب: معیار، رعایت موازین شرعى، و جدا کردن حلال از حرام است.

سؤال 1723ـ آیا تضییع اوقات مردم، در قالب فیلم، نمایشنامه، شعر خوانى و خاطره گویى از طریق برنامه هاى سرگرم کننده کم محتوى، و نمایشهاى سبک و بى مغز شرعاً جایز است؟

جواب: اگر صرفاً تضییع اوقات باشد، کار خوبى نیست، ولى اگر بدآموزى و خلاف شرع در آن باشد، حرام است.

سؤال 1724ـ به نظر شما ویژگى شرعىِ طنز دینى کدام است؟

جواب: طنر دینى آن است که اوّلا: هدف صحیحى را دنبال کند. و ثانیاً: خالى از خلاف شرع باشد.

سؤال 1725ـ لطفاً به سؤالات زیر پیرامون طنز جواب فرمایید:

الف) دروغهایى که در برنامه هاى طنز و سرگرم کننده گفته مى شود، چه حکمى دارد؟

جواب: هرگاه قرینه اى بر جدّى نبودن وجود داشته باشد، اشکالى ندارد.

ب) استهزا و توهین به دیگران در برنامه هاى تفریحى طنز چه حکمى دارد؟

جواب: اگر واقعاً توهین باشد، جایز نیست.

ج) لطیفه هایى که درباره اهالى برخى مناطق ایران گفته مى شود، در چه محدوده اى مجاز، و در چه صورت حرام مى باشد؟

جواب: در مواردى که باعث هتک اهالى آن منطقه شود، جایز نیست.

د) اگر طنز به گونه اى در جامعه ترویج یابد که دیگر هتک حرمت و توهین حساب نشود، یا به دلیل وجود قرائن حالیّه یا مقالیّه، باعث اذیّت و ایذا نگردد، چه حکمى دارد؟

جواب: در چنین فرضى اشکالى ندارد.

سؤال 1726ـ لطیفه هایى که درباره ملل غیر مسلمان گفته مى شود، چه حکمى دارد؟ در مورد ملل مسلمان چطور؟

جواب: در هر دو مورد باید ادب اسلامى رعایت شود، و هتک و توهینى به عمل نیاید. مگر ملّتهایى که محارب با مسلمین هستند.

سؤال 1727ـ آیا مى توان براى جذب مخاطبین در صدا و سیما، و فیلم ها و سریالها و سینماها، با تمسّک به عناوین ثانوى و رعایت مصالح اهمّ، طنز را تجویز کرد؟

جواب: طنز به صورتى که در بالا گفتیم، احتیاج به عناوین ثانویّه ندارد. و با امکان استفاده از طنزهاى مشروع، نیازى به طنزهاى حرام نیست.

سؤال 1728ـ اگر نمایشهاى طنزآمیز و خنده آور، بدآموزى داشته باشد، یا سبک و بى مغز و گمراه کننده باشد، چه حکمى دارد؟

جواب: در فرض بالا جایز نیست.

سؤال 1729ـ اگر در طنز قصد جدّى بر دروغ و توهین و استهزا نباشد، از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

جواب: هرگاه قرینه اى همراه آن باشد، و مایه هتک و بى احترامى نشود، اشکالى ندارد.

سؤال 1730ـ آیا طنز در قرآن و سیره عملى اهل بیت(علیهم السلام) وجود دارد؟

جواب: آرى; طنز به معناى بالا در کتاب و سنّت وارد شده است.

سؤال 1731ـ آیا استفاده از صداى زنان، و رفتار و کردار آنان، در عرصه هاى هنرى، در قالب طنز و ایجاد خنده و شادى جایز است؟

جواب: زنان باید در همه حال، وقار اسلامى خود را حفظ کنند.

سؤال 1732ـ آیا در برنامه هاى صدا و سیما و نمایش طنز، به مقتضاى فضاى شاد برنامه، خندیدن بازیگران و هنرمندان زن به صورت قهقهه، فریاد، آه و ناله جایز است؟ به عنوال ثانوى چطور؟

جواب: از جواب سابق معلوم شد.

سؤال 1733ـ اگر طنز و طنزپردازى به صورت شغل درآید، یا حرفهاى بیهوده و لغو و سبک براى سرگرمى و ایجاد خنده در آن به کار رود، چه حکمى دارد؟

جواب: در چنین صورتى حرام است.

سؤال 1734ـ ماهیّت طنز و مطایبه، با رعایت موازین شرعى چیست؟

جواب: طنز و مطایبه شرعى همان سخنان نشاط انگیزى است که مشتمل بر یکى از محرّمات مانند توهین، هتک، غیبت، و فساد جنسى نباشد.

سؤال 1735ـ آیا تمسخر افرادى که متجاهر به فسق هستند، جایز است؟

جواب: در صورتى که راه نهى از منکر، منحصر به این کار باشد، جایز است.